Ηλικιακά και σε όρους κοινών βιωμάτων, ο Τζον Στάινμπεκ διαθέτει πάμπολλες ταυτίσεις με τη λεγόμενη «χαμένη γενιά» των Αμερικανών λογοτεχνών. Εκείνη τη γενιά που αμέσως μετά την Μπελ Επόκ, έζησε τον παραλογισμό του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και επέλεξε να καταφύγει μεσοπολεμικά στην Ευρώπη για να μεγαλουργήσει συγγραφικά -χωρίς απαραίτητα να έχει θέσει κάτι τέτοιο ως αυτοσκοπό του φευγιού της. Μπορεί, λοιπόν, να μην συγχρωτιζόταν στα παριζιάνικα μπιστρό με τους αυτοεξόριστους ‘Ερνεστ Χέμινγουεϊ, Σκοτ Φιτζέραλντ, Τζον Ντος Πάσσος, Γερτρούδη Στάιν κι Εζρα Πάουντ, ωστόσο κι αυτός από τη μεριά του συνειδητά επέλεξε να περιπλανηθεί στο εσωτερικό των ΗΠΑ, μακριά από το σπίτι του στο Σαλίνας της Καλιφόρνια αναζητώντας τις δικές του αλήθειες στο πλευρό των απόκληρων.
Τα βιώματά του αυτά, όλα όσα αποκόμισε δηλαδή από τη συνύπαρξή του με τους εργάτες γης, τους μετανάστες, τους οικοδόμους, ήταν εκείνα που καθόρισαν τη συγγραφική του πορεία. Από το στόμα τους, προφανώς, άκουσε τις ιστορίες, τις αγωνίες, τα οράματα και τα όνειρα που αποτέλεσαν στη συνέχεια την πρώτη ύλη για τα βιβλία του, καθώς οι κοινωνικοί παρίες είναι αυτοί που συνήθως αποτελούν τη βιτρίνα στο ξεδίπλωμα κάθε σταϊνμπεκικής ιστορίας.
Μια πρώτη ύλη που του απέφερε σημαντικά συγγραφικά παράσημα στην πορεία. Μην ξεχνάμε πως λίγο πριν κλείσει τα μάτια του, σε αυτόν τον σύντομο απολογισμό ζωής που λέγεται ότι ασυναίσθητα κάνει ο κάθε άνθρωπος υπό τη μορφή ταινίας μικρού μήκους, ο Στάινμπεκ είδε -μεταξύ άλλων- δύο χαρακτηριστικές σκηνές: η πρώτη είχε να κάνει με την απονομή του Βραβείου Πούλιτζερ (για τα «Σταφύλια της Οργής» το 1940» και η δεύτερη με την αντίστοιχη του Νόμπελ Λογοτεχνίας (1962). Μεγαλύτερη, ωστόσο, καταξίωση κι από αυτά τα δύο βραβεία που είναι ικανά να «γονατίσουν» και τους πιο δυνατούς ώμους, θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί το στοιχείο της διαχρονικότητας, καθώς ο πολυμεταφρασμένος Τζον Στάινμπεκ διαβάζεται ως τα σήμερα σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Με αφορμή, λοιπόν, τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατό του, μια περιληπτική αναφορά σε τρία από τα κλασικότερα έργα του που τυγχάνει να έχουν περάσει από τα χέρια μου.
Άνθρωποι και Ποντίκια (1937)
Δύο φίλοι, δύο συνοδοιπόροι, εμφανισιακά και ψυχικά αταίριαστοι. Ο Λένι, ο γιγαντόσωμος και καλόκαρδος χαμάλης από την μία και ο Τζωρτζ, ο μικρόσωμος και αγχίνους νέος από την άλλη, αναζητούν ως νομαδικοί εργάτες την προσωπική Γη της Επαγγελίας τους στις γωνιές της Καλιφόρνια, τη στιγμή που οι τραγικές συνέπειες του Μεγάλου Κραχ δεν λένε να ξεθυμάνουν. Τα όνειρά τους διαφέρουν από τα αντίστοιχα των υπόλοιπων αναζητητών, καθώς αυτό που ψάχνουν δεν είναι η ευκαιριακή ηδονή που θα μαλακώσει κάπως το πόνο της αδιάκοπης εργασίας. Όχι. Αυτό που ονειρεύονται είναι να συγκεντρώσουν τους πόρους εκείνους για να πραγματώσουν την αγορά μιας απόμερης φάρμας στην οποία θα φωλιάσουν την ησυχία και τα όνειρά τους. Οι ίδιοι διαβαίνουν χέρι-χέρι και με φανατισμό το δρόμο της αλληλεγγύης ωστόσο τα εμπόδια που συναντούν μπροστά τους, αποδεικνύονται αν μη τι άλλο δυσθεώρητα. Μια νουβέλα που θα την καταπιείς μονορούφι κι αμέσως μετά, βέβαια, μπορείς να αφοσιωθείς στην καταπληκτική κινηματογραφική της μεταφορά:
Τα Σταφύλια της Οργής (1939)
Ίσως το πιο γνωστό έργο του Τζον Στάινμπεκ, με πάμπολλους να χρησιμοποιούν το βαρύγδουπο σχόλιο: «το πιο πολυσυζητημένο αμερικάνικο βιβλίο του 20ου αιώνα». Λατρεύτηκε το ίδιο με τις αντιδράσεις που ξεσήκωσε (την εποχή της δημοσίευσής του). Σε αυτό, η πολυμελής οικογένεια Τζόουντ, με πρωταγωνιστή τον μόλις αποφυλακισμένο γιο της, Τομ, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την εστία της κατά την μαρτυρική δεκαετία του '30. Στις συνέπειες της Μεγάλης Υφεσης, ήρθε να προστεθεί το φαινόμενο του Dust Bowl (εκτεταμένες θύελλες σκόνης) που ρήμαξε εκτάσεις και εκτάσεις και ανάγκασε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου σε εσωτερική μετανάστευση από τα νοτιοανατολικά των ΗΠΑ προς την Καλιφόρνια. Εκεί όπου κάποιοι τους είχαν υποσχεθεί ότι η γη είναι τόσο πλούσια και τόσο αρκετή ώστε να μη μείνει κανένα εργατικό χέρι άπραγο. Το ταξίδι της οικογένειας, οι σχέσεις που διαμορφώνονται και μεταλλάσσονται, οι συνθήκες που συναντούν στον «μαϊμού» Παράδεισο της δύσης. Όλα τα παραπάνω κι ακόμη περισσότερα που βγήκαν από το μυαλό του Στάινμπεκ και επικά μεταφράστηκαν από τον Κοσμά Πολίτη, δεν σε αφήνουν λεπτό να σηκώσεις κεφάλι. Κινηματογραφική μεταφορά συναντάμε κι εδώ, αν είσαι από εκείνους που δεν «καίγονται» να διαβάσουν πρώτα το βιβλίο, μπορείς να ξεκινήσεις άμεσα.
Ο Δρόμος με τις Φάμπρικες (1945)
Ο τίτλος σε προδιαθέτει για μια αφήγηση με προλεταριατικό παρασκήνιο, ωστόσο αυτό που θα συναντήσεις στις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου είναι η καθημερινότητα που ζουν «οι πόρνες, οι ρουφιάνοι, οι χαρτοπαίχτες και οι μπάσταρδοι» στο Μόντερεϊ της Καλιφόρνια κατά την παρακμάζουσα οικονομικά δεκαετία του '30. Πρωταγωνιστές κακόφημοι που μέσα από τη συνύπαρξή τους σε έναν και μόνο δρόμο μιας -παρηκμασμένης πια- πρώην βιομηχανικής συνοικίας, μετατρέπονται σταδιακά σε αγίους. Η παρέα των αέργων, ο εκκεντρικός βιολόγος, ο κινέζος παντοπώλης, η πόρνη με τα πλούσια (συν)αισθήματα. Η ζωή του ενός μπλεγμένη με τη ζωή του άλλου και οι ζωές άπαντων συνολικά μπλεγμένες και αλληλεπιδραστικές, για να μας διδάξουν πως στο τέλος η συνεργασία και η αλληλεγγύη είναι από τα στοιχεία εκείνα που μπορούν να βάλουν τις ζωές μας σε κίνηση. Και γιατί όχι, να της δώσουν το νόημα που καμιά φορά ατυχώς αναζητάται σε πηγές που έχουν στερέψει.
