Στις αρχές κάθε έτους οι Βαβυλώνιοι κατέθεταν προς τους θεούς τους την υπόσχεση ότι θα επέστρεφαν αντικείμενα που είχαν δανειστεί και ότι θα ξεπλήρωναν τα χρέη τους. Οι Ρωμαίοι, από την πλευρά τους, κάθε Ιανουάριο έταζαν στον θεό Ιανό τα οφειλόμενα για την νέα χρονιά, ενώ οι μεσαιωνικοί ιππότες στο τέλος της χριστουγεννιάτικης περιόδου στέκονταν μπροστά από ένα παγώνι για να ανανεώσουν τους όρκους τους στον ιπποτισμό.
Η διαφορά του να υπόσχεσαι στον θεό Ιανό ότι θα τηρείς πίστη κι αφοσίωση στον Ιούλιο Καίσαρα καθόλη τη διάρκεια του έτους από το να υπόσχεσαι στον ίδιο σου τον εαυτό ότι θα κόψεις τα «βρώμικα» του σαββατόβραδου και ότι θα γραφτείς επιτέλους στο κροσφιτάδικο της γειτονιάς σου, βγάζει μάτι. Το άλλο μάτι βγάζει ο κοινός πυρήνας που παραμένει αναλλοίωτος μέσα στο χρόνο: new year’s resolutions από την αρχαιότητα μέχρι να σβήσει ο ήλιος κι ακόμη πιο πέρα...
Αν αυτή η χρονική συνέχεια, αυτή η αδιάκοπη ανανέωση όρκων στο ξημέρωμα κάθε έτους, δεν αποτελεί απόδειξη της έμφυτης ανάγκης του ανθρώπου για αυτοβελτίωση, τότε τι;
Μάταιες υποσχέσεις
Το ότι συμβαίνει, βέβαια, δεν σημαίνει κι ότι πετυχαίνει. Μια σειρά ερευνών εστιάζουν στο φαινόμενο εκείνο που θέλει τους ανθρώπους σε Δύση και Ανατολή να στοχοθετούν με την έναρξη κάθε χρονιάς και συνήθως να αποτυγχάνουν στην εκπλήρωση των σχεδίων τους. Από τις πλέον γνωστές είναι αυτή που εκπόνησαν οι Norcross και Vangarelli το μακρινό 1988. Στα συμπεράσματα της αναφέρονται μερικά στοιχεία που θα μπορούσες να φανταστείς ακόμη κι αν δεν έχεις διαβάσει ποτέ σου την έρευνα: μία μόλις εβδομάδα αφότου έχει μπει ο νέος χρόνος, οι συμμετέχοντες που συνέχισαν να δουλεύουν πάνω στα new year’s resolutions έφτανε το 77%. Ένα 23% δηλαδή, πήδηξε από το καράβι με την εκκίνηση. Στο τέλος του μήνα, μακριά από τις αποφάσεις που είχαν πάρει στην αρχή της χρονιάς, κυμαινόταν ένα 45% των συμμετεχόντων. Κράτα κι αυτό: Όταν ρώτησαν τους συμμετέχοντες στην έρευνα δύο χρόνια αργότερα για το εάν κατάφεραν να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους, μονάχα ένα 19% απάντησε θετικά.
Δύσκολα θα έβρισκες κάποιον Έλληνα που θα σήκωνε το φρύδι του γεμάτος έκπληξη διαβάζοντας τα παραπάνω. Δεν μπορείς, άλλωστε, να μιλάς για στοχοθεσία και προγραμματισμό σε έναν λαό που δεν φημίζεται για την προσήλωσή του στο τρίπτυχο «εκπόνηση σχεδίου-εκτέλεση-αξιολόγηση» -και αυτό γιατί η κοινωνικοποίησή του από την οικογένεια και το εκπαιδευτικό του σύστημα, ελάχιστα επικεντρώνεται στο συγκεκριμένο κεφάλαιο. Το φαινόμενο όμως της παραίτησης από τους στόχους που θέτουμε στην αρχή κάθε έτους, δεν αφορά μονάχα στους «ζαμανφουτίστες» Έλληνες, είναι παγκοσμιοποιημένο. Και η απάντηση γύρω από το βασικό αίτιο της αποτυχίας, (νομίζω ότι) είναι μονολεκτική: ρουτίνα.
Της ρουτίνας τα χάχανα είναι εκείνα που ακούγονται κάθε φορά που υποσχόμαστε πολλά και διάφορα στους εαυτούς μας τις πρωτοχρονιές. Αφήνοντας στην άκρη τους ανέφικτους και τους μη μετρήσιμους στόχους τύπου, «θα αποταμιεύσω 10.000€ (ενώ ο μισθός κυμαίνεται στα 700-800€)» ή «θα γίνω καλύτερος άνθρωπος (έτσι, γενικά και αόριστα)»), είναι δεδομένο πως δεν υπάρχει κάτι που να μην μπορούμε να φέρουμε εις πέρας. Μάρτυράς μας η ίδια η ανθρώπινη ιστορία και τα μικρότερα ή μεγαλύτερα επιτεύγματα που αποδεικνύουν ότι ελάχιστα πράγματα βρίσκονται έξω από τη σφαίρα του «μπορώ» ενός ανθρώπου. Στον αντίποδα, η ρουτίνα και η επιλογή μας να το ζούμε στη γρήγορη λωρίδα, είναι τα στοιχεία εκείνα που μας αφήνουν πίσω στο κυνήγι της αυτοβελτίωσης και της εκπλήρωσης στόχων και μας παρασύρουν σε έναν ξέφρενο ρυθμό ο οποίος το μοναδικό πράγμα που ευνοεί είναι η αναβλητικότητα.
Οχι στα Resolutions, Ναι στους Απολογισμούς
Δεν υπάρχει πιο ανορθολογική στάση από το να θέτουμε στόχους με χρονική αφετηρία. Φαντάζει αφελές και παιδικό (αυτά τα δύο στοιχεία άλλωστε συνδέονται) να φτιάχνουμε τις πρώτες μέρες του χρόνου μια λίστα για το πώς μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι, επαγγελματίες, σύντροφοι, φίλοι, λες και η ζωή είναι γραμμική, χωρίς ανατροπές κι εκπλήξεις. Τα κάθε είδους Resolutions θα πρέπει να γεννιούνται και να πεθαίνουν αυθημερόν για να μη χάνουν τη φρεσκάδα τους, δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Μονάχα έτσι μπορεί ο άνθρωπος να παραμένει σε εγρήγορση και να καταπολέμα τη ρουτίνα -με την οποία δεδομένα θα έρθει αντιμέτωπος- εν τη γενέσει της.
Καλό 2019 να έχουμε, λοιπόν, κι ας πιούμε σε αυτό: στο κάθε πρωινό μας ξύπνημα που θα ορίζουμε με συνέπεια τα μικρά που νομοτελειακά θα μας οδηγήσουν στα μεγάλα. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε από τις ουτοπίες των Resolutions και να έρθουμε στο τέλος του έτους αντιμέτωποι με κάτι μετρήσιμο και χειροπιαστό: τον Απολογισμό μιας χρονιάς που μας έφερε ένα βήμα πιο κοντά στο (προσωπικό) ποθούμενο.
