Σε ένα στενό κοντά στην πλατεία Γλυφάδας, την οδό Μαραγκού, δέσποζε το παλιό βιβλιοπωλείο της οικογένειας Πιπέρα. Ήταν το μέρος που ο πατέρας μου μου αγόρασε τα πρώτα μυθιστορήματα. Το βιβλίο όμως που διάλεξα εγώ ο ίδιος για πρώτη φορά στο μαγαζί, ήταν το «Χακλμπέρι Φιν» του Μαρκ Τουαίην. Δεν θυμάμαι ακριβώς την στιχομυθία που έκανα με τον κύριο Πιπέρα στο ταμείο του για την επιλογή μου, αλλά μέχρι σήμερα κρατάω μία φράση του για κάθε βιβλίο που έχει πουλήσει. «Η ανάγνωση ενός βιβλίου, είναι ένα ταξίδι λίγο πιο κοντά στο φως. Ποτέ δεν θα χάσεις κάτι από αυτό».
Δεν ξέρω αν ήταν αμπελοφιλοσοφία ή πράγματι βαθιά λόγια, αλλά σήμερα στα 33 μου χρόνια έχω διαπιστώσει αυτό: κανείς δεν έχασε τον χρόνο του διαβάζοντας ένα βιβλίο. Ακόμη και αν στο τέλος έκρινε πως διάβασε κουραφέξαλα, αναγνώριζε τουλάχιστον το γεγονός ότι μπορούσε να τα χαρακτηρίσει έτσι ακριβώς επειδή αφιέρωσε τον χρόνο να το διαβάσει. Και αυτός ο μοναδικός ιδιαίτερος φίλος που ονομάζεται βιβλίο, ένας φίλος τόσο μοναδικά και υπέροχα εγωιστής που μας θέλει μόνο δικούς του, μένει στο περιθώριο όσο περνούν τα χρόνια. Ή ακόμη χειρότερα, δεν μένει ούτε ξεχασμένο σε κάποιο ράφι.
Το βιβλίο που χάνεται;
Οι έρευνες που κυκλοφορούν αραιά και που για τα βιβλία, δεν είναι πλέον ενθαρρυντικές. Αυτό βέβαια έχει να κάνει και με την πτώση του εντύπου γενικότερα. Δεν είναι όμως ότι παράλληλα ανεβαίνει θεαματικά το eBook. Τους πρώτους μήνες του 2018 οι πωλήσεις του έπεσαν 3%, ενώ την περασμένη χρονιά είχε απώλειες της τάξης του 10%. Τα ποσοστά ναι μεν δεν είναι σταθερά, αλλά από την άλλη δεν υπάρχει μία ουσιαστική μετάβαση από το έντυπο στο ηλεκτρονικό.
Υπάρχουν όμως και άλλα άσχημα παραδείγματα ανά τον κόσμο. Όπως αυτή εδώ η έρευνα που αναφέρει ότι το 1/3 των Τσέχων δεν έχει διαβάσει ποτέ βιβλίο. Η αυτή του μη-κερδοσκοπικού οργανισμού BookSpring που λέει ότι το 50% των Τεξανών στην Αμερική δεν έχουν διαβάσει ποτέ ένα βιβλίο στα παιδιά τους. Χώρια μία ακόμα φετινή έρευνα του Guardian που αναφέρει ότι οι Αμερικάνοι δεν διαβάζουν πλέον μυθιστορήματα, το είδος που κάποτε καθόρισε μία ολόκληρη γενιά – υπάρχει ευτυχώς μία αύξηση στο ενδιαφέρον για ποίηση. Οπότε τα νέα δεν τα λες ακριβώς και υπέροχα. Tι σημαίνει όμως αυτό για το μέλλον της κοινωνίας και της επόμενης γενιάς;
Το ουσιαστικό πρόβλημα της αποχής από αυτό
Πέρα από τις έρευνες και τα ανησυχητικά ποσοστά για την κάθε κατηγορία ξεχωριστά, προκύπτει ένα άλλο θέμα. Εκείνο που δηλώνει ότι το διάβασμα σαν δραστηριότητα, ολοένα και απομακρύνεται από την καθημερινότητα. Η πλειοψηφία δεν μπορεί να βρει χρόνο για διάβασμα επειδή οι χρόνοι της καθημερινότητας δεν το επιτρέπουν, αλλά το σοβαρό της υπόθεσης είναι όλοι αυτοί που αρνούνται κατηγορηματικά να χαθούν στον κόσμο του. Που δεν το σνομπάρουν απλά αλλά ενθαρρύνουν και άλλους να κάνουν το ίδιο. Στην παραπάνω περίπτωση, ένας γονιός που στερεί την γνώση ενός βιβλίου στο παιδί του (σ.σ.: όχι επειδή δεν μπορεί αλλά επειδή δεν θέλει), ουσιαστικά το σπρώχνει προς την υπευθυνότητα της ζωής απροετοίμαστο.
Γνωρίζω δεκάδες γονείς που βάζουν τα παιδιά τους να κάνουν χίλια-δύο ψυχαναγκαστικά πράγματα -από φροντιστήρια μέχρι ξένες γλώσσες που δεν τους αρέσουν- και δεν τους έχουν διδάξει προς ο χρόνος που θα δώσει για να διαβάσει ένα βιβλίο, είναι ο χρόνος που θα κερδίσει η ίδια η κοινωνία για να αντέξει λίγο περισσότερο στην ανθρώπινη ιστορία μας.
Γιατί δεν είναι μόνο το στόρι του βιβλίου αυτό καθαυτό. Το διάβασμα ανοίγει μυαλά, ακυρώνει τις ακρότητες και υπερνικά οποιαδήποτε μορφή φασισμού. Είναι επένδυση για το άτομο αλλά και για το σύνολο. Είναι από τα λίγα πράγματα που μπορούμε να πούμε περήφανοι πως κάνουμε ατομικά, αλλά που η δράση τους είναι συλλογική.
Ένα δώρο που λίγοι εκτιμούν
Μπορείς να ανατρέξεις οποιαδήποτε στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία. Υπάρχουν άνθρωποι που με τα βιβλία τους άλλαξαν τον κόσμο. Κάποιοι πέθαναν για να υπερασπιστούν τις ιδέες που διάβασαν σε αυτά. Κάποιοι προσπαθούν μανιωδώς να απλώσουν το χέρι τους προς μερικές σελίδες όπως ο κόσμος στις Φιλιππίνες. Που μία έρευνα είχε δείξει πως δεν διαθέτουν την πολυτέλεια να αγοράσουν βιβλία γιατί ξεφεύγουν από το προσχεδιασμένο τους μπάτζετ.
Τι είναι το βιβλίο; Μία φωνή ανθρωπιάς και αξιοπρέπειας που μιλάει ανοιχτά σε όποιον είναι αρκετά έξυπνος για να το ανοίξει. Για να γίνει ένα με την ιστορία και με τον άνθρωπο που βρίσκεται πίσω από αυτοί. Για να δώσουν τα βιβλία για άλλη μία φορά τις ιδέες τους στις εκατοντάδες χιλιάδες ταινίες και σειρές που κυκλοφορούν εκεί έξω. Γιατί κάθε όμορφο πράγμα που πιθανόν πέρασε από το μυαλό μας και μας έκανε να γελάσουμε, να κλάψουμε, να ερωτευτούμε και να πονέσουμε, έχει υπάρξει πιθανότατα ως ιστορία στο μυαλό κάποιου γενναίου που είχε το σθένος να την τελειώσει και να την μοιραστεί. Και που αν το διάβασμα τελικά εκλείψει, θα είναι ένα μεγάλο αυτογκόλ για την ίδια την ανθρωπότητα, που θα χάσει κάθε ελπίδα της για να γίνει λίγο καλύτερη.
Μέχρι και σήμερα, πίστευα και πιστεύω πως το καλύτερο δώρο που μπορείς να κάνεις σε έναν άνθρωπο που πραγματικά αγαπάς, είναι ένα βιβλίο.
Μέσα σε όλα αυτά, ανάμεσα σε βιβλία και αποκαρδιωτικές έρευνες, κρατάω την ατάκα του μεγάλου Όσκαρ Ουάιλντ, που είπε τόσα πολλά μέσα από αυτά αλλά και ακόμη περισσότερα για τον ίδιο τον άνθρωπο:
«Είναι αυτό που διαβάζεις όταν δεν το χρειάζεσαι, που καθορίζει αυτό που θα γίνεις όταν δεν θα μπορείς να κάνεις διαφορετικά».
