Στην εξαίσια, αν και με κάποιες μικρές ουσιώδεις ανακρίβειες για δραματουργικούς λόγους, τηλεοπτική σειρά Chernobyl του HBO, o πραγματικός πρωταγωνιστής της τραγωδίας, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να μιλάμε με θεατρικούς όρους, δεν είναι ο καθηγητής Λεγκάσοφ που προσπάθησε να βρει την αλήθεια, αλλά ο Ανατόλι Ντιάτλοφ, το Νο2 στην ιεραρχία των μηχανικών που διαχειρίζονταν εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ και υπευθύνου βάρδιας εκείνη την 26 Απριλίου του 1986.
Τόσο από τη σειρά, όσο και από την αναψηλάφηση των γεγονότων, τα αρχεία και τα δημοσιεύματα της εποχής, φάνηκε από την πρώτη στιγμή η αγωνιώδης προσπάθεια να αποδειχθεί ποιος και όχι τι έφταιξε για το μεγαλύτερο ατύχημα του είδους. Έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφερθεί ότι αυτή η προσπάθεια δεν ενορχηστρώθηκε αποκλειστικά και μόνο από μια ΕΣΣΔ που ήθελε να διατηρήσει το αλάθητό της ως σύστημα. Είχε την αμέριστη στήριξη του διεθνούς λόμπι των ατομικών/πυρηνικών δυνάμεων με αποκορύφωμα το standing ovation και τα διεθνή διθυραμβικά σχόλια για τον καθηγητή Λεγκάσοφ που ήταν ο πρώτος Σοβιετικός αξιωματούχος που τόλμησε να πει σε δημόσιο βήμα την αλήθεια.
Μήπως θα έπρεπε να διαβάζουμε τελικά τα αιτήματα των απεργών πριν τους καταδικάσουμε;
Η αλήθεια που είπε τότε ο Λεγκάσοφ στη διεθνή επιτροπή, ναι μεν ήταν αλήθεια, αλλά ήταν μισή αλήθεια και ξέρετε τι λένε για τις μισές αλήθειες. Η «αυτοκριτική» που απέδωσε ευθύνες στον υπεύθυνο της δόκιμης που κατέληξε στην τραγωδία, ήταν μεν σωστή, αλλά ελλειπής. Με μεγάλη ικανοποίηση, το διεθνές λόμπι της πυρηνικής ενέργειας είδε το ανθρώπινο λάθος να καλύπτει τα όποια σχεδιαστικά προβλήματα είχαν οι αντιδραστήρες του Τσέρνομπιλ και έτσι δεν χρειαζόταν να αλλάξει κάτι. Μπορεί οι σοβιετικοί αντιδραστήρες να είχαν σοβαρότερα σχεδιαστικά προβλήματα από τους αντιδραστήρες άλλων χωρών, αλλά ο κίνδυνος της ρετσινιάς για τους αντιδραστήρες των υπολοίπων χωρών και της δαιμονοποίησης της πυρηνικής ενέργειας θεωρούνταν πιο σοβαρός.
Αυτή η πολύ βολική μισή αλήθεια βοήθησε τους πάντες, την ΕΣΣΔ που ήθελε να δείξει πόσο αψεγάδιαστη είναι και πόσο δίκαιη, την πυρηνική ενέργεια να κρύψει τα όποια προβλήματα ασφαλείας υπήρχαν και η ζωή συνεχίστηκε. Μέχρι που φτάνουμε στο σημείο που η πραγματικότητα δεν μπορεί να καμουφλαριστεί με οπερέτες και δημόσιες σχέσεις.
Ο τρόμος του «Πάμε κι όπου βγει»
Το σοκαριστικό ατύχημα στα Τέμπη ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία μόνο για όσους δεν άκουγαν τους μηχανοδηγούς και άλλους εργαζόμενους στον σιδηρόδρομο. Μπορεί να μην ζούμε με την ασφυκτική λογοκρισία της ΕΣΣΔ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει τρόπος να φιμώνονται οι ενοχλητικές φωνές. Φυσικά και τα ακριβή αίτια μιας τόσο μεγάλης πολύνεκρης καταστροφής δεν μπορούν να εξαχθούν άμεσα, αν μπορούσε να γίνει αυτό τότε δεν θα υπήρχε καμία ανάγκη συγκρότησης επιτροπών εμπειρογνωμόνων, αλλά όλα όσα έγιναν γνωστά από χτες το πρωί για τις παθογένειες του ελληνικού σιδηροδρόμου, φαίνεται ότι υπάρχουν πάρα πολλές πιθανές αιτίες για να συμβεί ένα τέτοιο ατύχημα.
Κι όμως ο ένοχος έχει βρεθεί ήδη για πάρα πολλούς και έχει σάρκα και οστά, αν και μάλλον θα ήθελαν να έχει μόνο οστά από τη στιγμή που τον έχουν πετάξει στην αρένα με τις δημοσιολογούντες ύαινες. Ο Σταθμάρχης της Λάρισας είναι το ιδανικό πρόσωπο για να του φορτωθούν όλες οι αμαρτίες χωρίς καμία δίκη και χωρίς καμία περαιτέρω διερεύνηση. Μέσα σε μία μόνο ημέρα ακούσαμε ότι ήταν ανεπαρκής, μεγάλος σε ηλικία και έκανε ένα τραγικό λάθος. Τρεις διαφορετικές ύβρεις σε όλους τους νεκρούς, τους τραυματίες και τις οικογένειες αυτών.
Πώς φτάσαμε στο ατύχημα των Τεμπών μέσα από τη διαχρονική απαξίωση του τρένου
Αν κάποιος ανεπαρκής τοποθετείται σε ένα τέτοιο πόστο ευθύνης που κρατάει στο χέρι του κυριολεκτικά χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, τότε αυτός που τον τοποθετεί εκεί τι είναι; Στα νέα εργασιακά μοντέλα που μας πουλάνε οι πλασιέ της δια βίου μάθησης με τα προγράμματα επιμόρφωσης ξαφνικά δεν είναι success story ο αχθοφόρος που γίνεται σταθμάρχης; Τα εποχιακά μπαλώματα με ταχύρυθμα μαθήματα δεν είναι επιτυχής διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού; Συγγνώμη αλλά όλα αυτά κάνουν πολύ πιο πιστευτό το να μπούκαρε κάποιος σίριαλ κίλερ στο σταθμαρχείο και να προκάλεσε επίτηδες το ατύχημα. Θέλει περίσσεια θράσους για να πράξει αυτό που λένε οι Άγγλοι, adding insult to injury.
Δυστυχώς όμως αυτό το blame game δεν πρόκειται να τους βγει γιατί το μέγεθος της καταστροφής δεν μπορεί να κρύψει την αληθεια. Όπως δεν μπόρεσε να κρυφτεί η αλήθεια στη Ρικομέξ, στο Σάμινα, στην Ηλεία και στο Μάτι. Το περίπλοκο σύστημα που διαχειρίζεται τον ελληνικό σιδηρόδρομο, επενδυτές, εργολάβοι, δημόσιο κλπ θα προσπαθήσει να αλλάξει μόνο από την πίεση της αυτοσυντήρησης. Για να μην καταρρεύσει από το ίδιο του το βάρος. Όπως το Σάμινα έφερε αλλαγές στα ηλικιακά όρια των πλοίων και πρόσθετα μέτρα ασφαλείας, έτσι και το ατύχημα των τρένων στα Τέμπη θα φέρει αλλαγές ασφαλείας στον ελληνικό σιδηρόδρομο.
Το blame game με τον Σταθμάρχη σε πρωταγωνιστικό ρόλο είναι η τελευταία πράξη του δράματος ενός συστήματος που θα εξαφανιστεί γιατί η τελευταία γραμμή άμυνας που έχει ακριβώς αυτή. Η σχεδόν άμεση και πανικόβλητη αντίδραση που τον έβγαλε στη σέντρα είναι και η πιο απτή απόδειξη ότι θα γίνει εξίσου άμεσα και το ξήλωμα των σάπιων αρμών.
Ο Ντιάτλοφ καταδικάστηκε σε 10 χρόνια φυλάκιση για όσα έκανε, όσα δεν έκανε και για τις ευθύνες ενός ολόκληρου συστήματος που άφησε να γίνει η καταστροφή του Τσέρνομπιλ. Ωστόσο αποφυλακίστηκε το 1990, τη χρονιά που έπαψε να υπάρχει εκείνο το σύστημα.
