Θυμάστε μια εποχή που μαζεύαμε κουπόνια από τις εφημερίδες για να πάρουμε λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, μίξερ, αυτοκίνητα κλπ; Μια εφημερίδα μάλιστα κλήρωνε και «μεζονέτα» μια λέξη που μπήκε με τέτοια φόρα στα ‘90s που κατάφερε να μετατρέψει τον Γέρακα από βοσκοτόπι της Αττικοβοιωτίας, σε προάστιο της Αγίας Παρασκευής. Ήταν μια εποχή κατά την οποία το καλέμι της σμίλευσης της μικραστικής μας ταυτότητας ήταν το κλασικό ροζ-γαλάζιο ψαλίδι της χαρτοκοπτικής που δανείζαμε στους γονείς μας για να κόψουν τα πολυπόθητα κουπόνια.
Ήταν το τρικ στο οποίο κατέφυγαν τότε οι εκδότες που έβλεπαν την υπερπολιτικοποίηση του σκανδάλου Κοσκωτά να ξεθωριάζει ως κίνητρο αγοράς εφημερίδων και με την άφιξη της ιδιωτικής τηλεόρασης να δίνει ένα ακόμα γερό χτύπημα. Το τρικ απέδωσε για λίγα χρόνια, οι εφημερίδες πήραν μια παράταση ζωής μέχρι την επόμενη μιντιακή κρίση και τα «δώρα» από τα κουπόνια στοιβάζονται στα παλαιοπωλεία πέριξ της πλ. Αβησσυνίας. Τα κουπόνια πλέον έχουν περιοριστεί σε κάποια super markets για την αγορά κατσαρολικών και ίσως ζουν ακόμα ανάμεσά μας στη μορφή των σφραγίδων στα τριτοκιυμματικά καφέ προσπαθώντας να χτίσουν το δικό τους κοινό μέσα στο ευρύτερο cult του καφέ, προσφέροντας έναν καφέ για κάθε πέντε που έχουν αγοραστεί.
Στην Αμερική όμως τα κουπόνια είναι μια πολύ πιο σοβαρή κατάσταση. Υπάρχουν ολόκληρα περιοδικά που έχουν μόνο κουπόνια, τίποτα άλλο. Στα φτωχά και εξαθλιωμένα στρώματα που ζουν με food stamps, τα κουπόνια είναι ο μοναδικός τρόπος για να ζήσουν το αμερικανικό υποόνειρο του αχαλίνωτου καταναλωτισμού. Αυτό το white trash φαινόμενο έγινε τόσο μεγάλο, και ταυτόχρονα τόσο εξωτικό για τη WASP μεσαία τάξη, που κάποιοι είδαν την ευκαιρία για εθιστικό reality.
Πράγματι το Extreme Couponing είναι ένα reality show που ακολουθεί τα χνάρια του Jerry Springer προσφέροντας ευαρέσκεια σε όσους είναι αρκετά τυχεροί για να μην έχουν ανάγκη τα κουπόνια και μιθριδατισμό σε όσους ζουν από αυτά. Η εκπομπή αυτή είναι γεμάτη από αλλεπάλληλα επεισόδια αμόκ καταναλωτών που ψάχνουν κουπόνια στην άλλη άκρη της πολιτείας για να καλύψουν βασικές ανάγκες από τρόφιμα και χαρτί υγείας, μέχρι προσφορές για 50άρες τηλεοράσεις που θα τους επιτρέψει να δουν το δράμα τους σε High Definition ανάλυση. Για εμάς στην Ευρώπη αυτό το γκροτέσκο θέαμα έμεινε σε μεγάλο βαθμό ένα ξένο θέαμα και ένας ακόμα λόγος να απορούμε με τη βαθιά Αμερική μαζί με τους πολύνεκρους πυροβολισμούς στα σχολεία και τα αναψυκτικά σε ποτήρια 4 λίτρων. Κάτι όμως άρχισε να αλλάζει σε αυτή τη γωνιά της νοτιοανατολικής Ευρώπης και δεν είναι για καλό.
Οι αδιανόητες αυξήσεις στα καύσιμα και στην ενέργεια δεν τινάζουν απλά στον αέρα τον οικογενειακό προϋπολογισμό όπως θέλει να λέει το μισητό κλισέ, αλλά όπως λέει και ένα ακόμα πιο μισητό κλισέ, αφήνει στην κυριολεξία άδειο το καλάθι της νοικοκυράς. Το μοναδικό κέρδος από την όλη ιστορία ήταν ότι γίναμε λίγο σοφότεροι και πλέον όλοι παραδέχονται, έστω και χαμηλόφωνα, ότι οι έμμεσοι φόροι στην κατανάλωση ειδών πρώτης ανάγκης είναι κοινωνικά άδικοι για τα χαμηλότερα εισοδήματα.
Η παραδοχή αυτή δεν κράτησε για πολύ την πορεία της στη σφαίρα της λογικής για να μπει στη διελκυστίνδα μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης για το αν ειναι προς τη σωστή κατεύθυνση η μείωση του ειδικού φόρου κατανάλωσης. Από τη στιγμή που υπάρχει η παραδοχή του άδικου του μέτρου, το αν θα το κάνουμε λιγότερο άδικο από όσο είναι, μικρή σημασία έχει.
Σε μια προσπάθεια να γεφυρωθεί η κοινωνική αδικία και να μην στερηθεί το κράτος τα έσοδα στα οποία βασίζεται από τη στιγμή που δεν μπορεί και δεν θέλει να φτιάξει μια φορλογική πολιτική αποκλειστικά και μόνο με βάση το εισόδημα, άρχισε να μοιράζει κουπόνια στους έχοντες ανάγκη. Η ανακούφιση προς τα χαμηλότερα εισοδήματα είναι απολύτως απαραίτητη, αλλά ο τρόπος που γίνεται, θυμίζει λίγο reality.
Οι συνεχείς εξαγγελίες και οι τίτλοι των ειδήσεων έχουν αρχίσει να μοιάζουν πολύ με σκανδαλοθηρική προσέγγιση του Survivor (λέτε γι’αυτό να σταμάτησε ο κόσμος να ασχολείται με αυτό;). «Δείτε ποιο ΑΦΜ μπαίνει σήμερα», «Έρχεται κι άλλο Fuel Pass», «Πώς θα πάρετε επιδότηση για κλιματιστικό», «Τα μυστικά για να πάρετε μεγαλύτερο Power Pass» είναι μόνο μερικές μόνο από τις φράσεις με τις οποίες βομβαρδιζόμαστε καθημερινά.
Μια ολόκληρη κοινωνία μπαίνει σε μια λογική Extreme Couponing με τις ευλογίες όλων. Το πλήθος κάνει συνεχώς refresh υπολογίζοντας κριτήρια και ποσά επιστροφής ενώ ταυτόχρονα καλλιεργείται υποσυνείδητα η ενοχή ότι αν δεν έχεις τελικά φτηνό ρεύμα και βενζίνη, εσύ θα φταις που δεν τα υπολόγισες καλά.
Το άυλο των Pass μπορεί να δίνει μια εσάνς καταπολέμησης του τεχνολογικού αναλφαβητισμού και σίγουρα δεν χαρίζει εικόνες Extreme Couponing με χαρτάκια και ψαλίδια. Η ψυχολογία του όμως είναι ακριβώς η ίδια και επειδή πίσω από αυτή δεν βρίσκεται μια εταιρεία που προσπαθεί να ψαρέψει πελάτες, αλλά μια πολιτεία που απευθύνεται σε πολίτες, απαιτείται μεγαλύτερη σοβαρότητα.
Πολλές φορές ακούμε για το πώς εκπαιδεύονται οι πολίτες, για το βόλεμα των επιδομάτων και άλλα τέτοια που συνοδεύονται από κούνημα του δαχτύλου. Σε αυτή την περίπτωση όμως οι πολίτες δεν έχουν καμία ευθύνη και κάποια στιγμή τα Pass θα στερέψουν. Αν όχι τώρα, τότε θα πρέπει να χαραχτεί μια πολιτική μόνιμου χαρακτήρα που θα δείξει στου πολίτες ότι οι φόροι επιβάλλονται δίκαια και το κυριότερο, πιάνουν τόπο. Ας ελπίσουμε όταν γίνει αυτό να μην έχει προχωρήσει βαθιά η σήψη από το ιδιόμορφο αυτό Extreme Couponing.
