Όταν οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις ονόμαζαν την πολεμική τους επιχείρηση στο Ιράκ «Σοκ και Δέος» μάλλον δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι θα εγκαινίαζαν ένα νέο είδος πολέμου με απόλυτα ταιριαστό όνομα. Ένα υβριδικό είδος πολέμου με στοιχεία blitzkrieg, επικοινωνιακής καταιγίδας και ψυχολογικών επιχειρήσεων που έκαναν ακόμα πιο τραγικά αστείο το πόσο έξω έπεσε ο Francis Fukuyama με το «Τέλος της Ιστορίας». Κι αν η αμερικάνικη αλεπού φτάνει τα 100, τότε η ρωσική αρκούδα έφτασε τα 101 με μια ξαφνική πολεμική καταιγίδα που εξαπλώθηκε μέσα σε ελάχιστες ώρες σε μια αχανή χώρα, από το Λβιβ ως το Χάρκοβο κι από την Οδησσό μέχρι την ουκρανική πρωτεύουσα.
Ο ψυχρός πόλεμος μπορεί να μας έχει αφήσει εδώ και δεκαετίες, αρκετές για να μην έχουν κανένα βίωμα από αυτόν οι ύστεροι millennials και η Gen Z, όμως τα σύνορα των στρατοπέδων του πολέμου αυτού δεν γκρεμίστηκαν τελείως, κάποια μετατοπίστηκαν, κάποια ξεθώριασαν όμως συνέχισαν για πολύ καιρό ακόμα να καθορίζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Ο μανιχαϊστικός τρόπος διαχωρισμού του καλού από το κακό είχε αρκετή φόρα να ξοδέψει από την κούρσα των 80s, αν και αυτό αφορούσε κυρίως τον μοναδικό μεγάλο παίκτη που έμεινε όρθιος. Ιρακ, πρώην Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν, πάλι Ιράκ και τα θλιβερά μεθεόρτια της βραχύβιας Αραβικής Άνοιξης, είχαν την ίδια διαχωριστική γραμμή καλού και κακού που είχαμε και τη δεκαετία του ‘50. Αν αυτός ο διαχωρισμός ήταν προβληματικός πριν από 70 χρόνια, ήταν εντελώς υποκριτικός από το 1990 και ύστερα.
Ως Έλληνες το ζήσαμε στο πετσί μας ως κομμάτι του δυτικού στρατοπέδου. Μπορεί η συμμαχία στην οποία ανήκαμε, και ανήκουμε ακόμα να είχε τον υπότιτλο του Ελεύθερου Κόσμου, όμως ξέρουμε πολύ καλά ότι αυτό δεν είχε καμία απολύτως σημασία. Από τα μαύρα χρόνια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών μέχρι την εμπέδωση των πιο δημοκρατικών μας χρόνων η θέση της χώρας ήταν η ίδια στην παγκόσμια σκακιέρα. Αυτό ήταν κάτι που ίσχυε και σε ακόμα πιο ακραίες περιπτώσεις. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανατολικού και δυτικού στρατοπέδου γέννησε πάρα πολλά παράδοξα με πιο χαρακτηριστικά αυτό του καθεστώτος των Ερυθρών Χμερ, ένα από τα πιο αιμοσταγή κομμουνιστικά καθεστώτα το οποίο απολάμβανε της στήριξης και της ανοχής των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου λόγω του «ενδοοικογενειακού» καυγά που ενέπλεκε την ΕΣΣΔ, την Κίνα και το Βιετνάμ. Από την άλλη πλευρά η ΕΣΣΔ στήριζε τη χούντα του Βιντέλα στην Αργεντινή που δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από άλλες λατινοαμερικάνικες χούντες σε βιαιότητα και αντικομμουνισμό, αλλά λόγω κακών σχέσεων με μια σειρά από δυτικές χώρες, βρέθηκε στη φιλόξενη αγκαλιά του Λεονίντ Μπρέζνιεφ.
Αυτά τα χυδαία οξύμωρα και για τα δύο στρατόπεδα ξεχείλωσαν τα ηθικά τους όρια βάζοντας περισσότερη γεωγραφία στον όρο γεωπολιτική παρά πολιτική και τελικά αποϊδεολογικοποίησαν την όποια μάχη των ιδεών.
Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα δύο μέτρα και δύο σταθμά σε ένα διπολικό σύστημα παγκόσμιας εξουσίας. Δεν έχει σημασία αν στηρίζεις κάποιον εγκληματία, αρκεί να είναι δικός σου εγκληματίας, κάτι περίπου σαν τη μάνα του φονιά στο δικαστήριο που δηλώνει ακόμα το πόσο αγαπάει τον γιο της. Στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα το είδαμε με τον πιο ανάγλυφα φρικτό τρόπο. Χιλιάδες συνάνθρωποί μας έγιναν μια στατιστική στα χέρια αιμοσταγών δολοφόνων, αλλά και κάποιων ακόμα πιο αιμοσταγών οι οποίοι κίνησαν τα νήματα και όπλισαν τα χέρια τους και δεν πρόκειται να λογοδοτήσουν ποτέ μιας και πρωταγωνίστησαν στην απόδοση ευθυνών και στην ποινική διαδικασία. Τους νεκρούς της Σρεμπρένιτσα ακολούθησαν πάρα πολλοί άλλοι από διάφορα σημεία του πλανήτη, όλοι τους σαν στατιστικές και μέτρο ανθρωπισμού ανάλογα με την οπτική του καθενός.
Οι μισές αλήθειες είναι ολόκληρα ψέματα, και τα ψέματα έχουν κοντά ποδάρια στην εποχή της απευθείας μετάδοσης εικόνων. Εικόνα που κάνει θρύψαλα το όποιο αφήγημα ιδεαλιστικής προπαγάνδας και κάπου εδώ έρχεται το «Σοκ και Δέος». Μπορεί να αργήσαμε να το καταλάβουμε, αλλά το ότι οι Αμερικανοί έπαιζαν για 30+ χρόνια σε άδειο γήπεδο άρχισε να τρώει τα θεμέλια του γοήτρου της και ούτε η 11/9 κατάφερε να ανασχέσει αυτή την πορεία.
Η προώθηση των ιδεωδών της δημοκρατίας και της ελευθερίας αντικαταστάθηκαν από αυτά της ωμής στρατιωτικής δύναμης. Ο φόβος και ο σεβασμός ταυτίστηκαν στο πεδίο των διακρατικών σχέσεων, τόσο μεταξύ αντιπάλων, όσο και μεταξύ συμμάχων. Ο Πούτιν αποδείχθηκε ο καλύτερος μαθητής στο δόγμα «Σόκ και Δέος» τόσο καλός που ξεπέρασε και τον δάσκαλο.
Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι οι πιθανότητες να κερδίσει την εύνοια της παγκόσμιας κοινής γνώμης, αλλά και τις καρδιές των Ουκρανών, εξαπέλυσε μια καταιγίδα φωτιάς και σιδήρου που όμοιά της είχαμε δει μόνο στο Ιράκ το 2003. Ένα πολεμικό one man show με την πορεία προς την πρωτεύουσα της χώρας να μοιάζει περισσότερο με παρέλαση, παρά με πόλεμο όπως τον έχουμε σαν εικόνα από αφηγήσεις και ταινίες.
Το ποιο ακριβώς θα είναι τέλος αυτής της πολεμικής επιχείρησης είναι πολύ νωρίς ακόμα για να το κρίνουμε. Ακόμα κι αν η πολυπόθητη για όλους κατάπαυση του πυρός γίνει άμεσα, θα πρέπει να περιμένουμε από ημέρες ως μήνες για να δούμε αν η ζαριά του Πούτιν θα δικαιωθεί και θα αλλάξει τη ζυγαριά στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας.
Ωστόσο με το ρωσικό «Σοκ και Δέος», ο Πούτιν άθελά του ίσως ενταφίασε μια και καλή τη θεωρία των δύο μέτρων και δύο σταθμών στις διεθνείς διενέξεις. Η διεθνής νομιμότητα και το δίκαιο είναι κάτι που αφορά κυρίως τους ισχυρούς και στην περίπτωση που η διένεξη είναι μεταξύ ισχυρών ξέρουμε πολύ καλά τι συμβαίνει στα βατράχια όταν συγκρούονται τα βουβάλια.
Σήμερα κανείς δεν ασχολείται με το δίκιο ή άδικο των δύο ουκρανικών ομπλάστ, του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ, και το αν θα πρέπει να χαραχθούν και πάλι τα σύνορα μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Στον δημόσιο λόγο τίποτα δεν θυμίζει τα όσα συζητούσαν σε ανάλογες περιπτώσεις από την Κύπρο και το κατεχόμενο βόρειο μέρος της από την Τουρκία, μέχρι τη Σερβία και το Κόσοβο. Δεν υπάρχουν πια double standards και το συναίσθημα που κυριαρχεί δεν είναι ούτε η οργή, όυτε η χαρά, ούτε η θλίψη, ούτε η δικαίωση. Κυριαρχεί το μούδιασμα από το Σοκ και το Δέος. Το αν θα στεφθεί τσάρος ο Πούτιν στο Κίεβο ίσως να μην έχει και τόση σημασία πλέον, το ότι κατάφερε να αλλάξει για πάντα το discours πάνω σε θέματα διεθνών σχέσεων είναι η πραγματική εξέλιξη των ημερών.
