Κάποια στιγμή στη δεκαετία του 90, όταν το Εκμέκ Παγωτό ήταν ακόμη φρέσκο στα μυαλά και τις ζωές του κόσμου, μία εφημερίδα που έκανε συνέντευξη τον αείμνηστο Βασίλη Διαμαντόπουλο αν ο ρόλος του παππού -που περιείχε αρκετές βωμολοχίες- ήταν απελευθερωτικός. Ο Διαμαντόπουλος είχε απαντήσει «Σιγά μην περίμενα το Εκμέκ Παγωτό για να απελευθερωθώ. Πάω στο γήπεδο, στο καφενείο και συζητάω πολιτικά. Υπάρχει μπόλικος χώρος για έκφραση». Αυτή ήταν η δήλωση ενός ανθρώπου που ήταν τόσο χαρισματικός και ευγενής, όσο συνάμα και αληθινός. Αν λοιπόν οι πράξεις μας αποδεικνύουν το ποιοι είμαστε -στην περίπτωση του οι αγώνες του και το Νέο Θέατρο- γιατί να αφήνουμε την αθυροστομία να ορίζει το ποιοι είμαστε;
Στο βωμό της βωμολοχίας
Θα ήταν άδικο να λέμε πως είμαστε ένα γνήσιο παράδειγμα αθυρόστομου λαού, μιας και αυτό που συμβαίνει εδώ δεν είναι κάτι που δεν συμβαίνει αλλού. Οι βρισιές είναι κάτι που υπάρχει στην κουλτούρα κάθε λαού και στη δική μας περίπτωση από αρχαιοτάτων χρόνων. Μερικοί από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους, διανοητές, επιστήμονες και επιφανείς άντρες και γυναίκες υπήρξαν αθυρόστομοι και μάλιστα ήταν περήφανοι για αυτό. Η γλωσσική ελευθερία σε συνδυασμό με ένα ευφάνταστο και πλούσιο λεξιλόγιο σαν αυτό που περιέχει η ελληνική γλώσσα, θα μπορούσε να αποτελεί και παράδεισο για ένα γλωσσολόγο που θα έμπαινε στη διαδικασία να βρει τις ρίζες. Η αντίληψη ότι «οι κύριοι και οι κυρίες δεν βρίζουν», είναι μία τάση που δημιουργήθηκε την εποχή των Αυτοκρατοριών λίγο πριν το ξέσπασμα των Ναπολεόντειων Πολέμων, όπου οι διπλωμάτες έκαναν πιο συστηματικές εμφανίσεις στις αυλές των άλλων κρατών. Αυτό το «μην δημιουργηθούν παρεξηγήσεις» ήταν που κούμπωσε τον κόσμο και κατά συνέπεια το στόμα του και τον έφερε στο σημείο να βρίζει πίσω από τα δόντια του. Τουλάχιστον τις περισσότερες φορές.
Η λογοτεχνία της αθυροστομίας
Μπορεί η αισχρολογία να παραμένει ακόμη ως απαγορευτικό -ή και όχι- για τα μεγάλα σαλόνια, αλλά στο κομμάτι του πως παρουσιάζονται μέσα από κείμενα, μπορείς να πεις ξεκάθαρα πως ήμασταν κάπως μαζεμένοι. Δηλαδή, περισσότερες βρισιές θα βρει κανείς στα κείμενα των θεατρικών έργων του Αριστοφάνη ή στον Αρχίλοχο ή στις γιορτές στα βασιλικά βρουμάλια του Ιουστινιανού, ή και ακόμη στις δηλώσεις του Γεωργίου Καραϊσκάκη και του Μακρυγιάννη. Και την Σαπφώ; Ας μην την ξεχνάμε. Η νεότερη λογοτεχνία ήταν σίγουρα πιο μαζεμένη και συγκεκριμένες φράσεις, χωρίς να καταλήγουν σε…αθυρόστομο παροξυσμό. Αυτή την τάση ωστόσο στα κείμενα την είχαν καταδικάσει αρκετοί λόγιοι όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, που εκτός από το υβρεολόγιο ήταν και πολέμιος της αισχρολογίας δηλώνοντας πως είναι χαρακτηριστικό βαρβαρότητας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος, ουκ ολίγες φορές καταδίκασε στο παρελθόν δοκίμια, κείμενα και μυθιστορήματα με παρόμοιο περιεχόμενο.
Ένα ιστορικό
Το 1984 η ιστορικός και πανεπιστημιακός της Σορβόννης, Μαίρη Κουκουλέ, εκδίδει τη Νεοελληνική Αθυροστομία. Θα κυκλοφορήσουν δύο ακόμη τόμοι το 1986 και το 1988, με την Κουκουλέ να εμπνέεται από τον διάσημο Αμερικανό λαογράφο Gershon Legman. Ο στόχος της ήταν δύσκολος και το έργο της εξαιρετικά δύσκολο. Η καταγραφή λέξεων και εκφράσεων, είναι ουσιαστικά μία μελέτη της καθομιλουμένης στην ελληνική γλώσσα. Αυτό είναι μεν εύκολο αν σκεφτείς ότι ξέρεις που να ψάξεις (σ.σ.: να σκεφτεί κανείς ότι η Μαίρη Κουκουλέ ξεκίνησε την καταγραφή από τις λέξεις που έλεγαν τα παιδιά της), αλλά εξαιρετικά χαοτικό στο να το οργανώσεις και να το συλλέξεις. Επίσης όταν έχεις μία γλώσσα με χιλιάδες εκφράσεις, παράγωγα, ρήματα, συνώνυμα κ.ο.κ., είναι εξαιρετικά εύκολο να συνθέσεις και να γίνεις γλωσσοπλάστης. Αυτό σίγουρα θα έκανε το έργο της Κουκουλέ δυσκολότερο. Οι τόμοι της Κουκουλέ ωστόσο δεν περιέχουν μόνο λέξεις. Περιέχουν ποιήματα. Τραγούδια και μαντινάδες. Είναι μία καταγραφή, όχι μόνο των εκφράσεων, αλλά των συνηθειών της ίδιας της κοινωνίας που είχε και συνεχίζει να έχει εδώ και πολλά χρόνια και δεν ήταν λίγοι οι συνάδελφοί της που κυριολεκτικά της έκοψαν την καλημέρα για το εγχείρημά της. Όμως αυτοί είμαστε. Είτε μας αρέσει είτε όχι. Και εδώ προκύπτει το ηθικό ερώτημα της αθυροστομίας. Ή αλλιώς, η λανθασμένη βάση.
Πόσο ηθική είναι η αθυροστομία
Το λάθος ξεκινάει από το γεγονός ότι κάποιοι προσπαθούν να συνδέσουν την ηθική με την βωμολοχία. Μέχρι και σήμερα δεν έχω διαβάσει ούτε ένα κείμενο που ο Σωκράτης, ο Επίκουρος, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Χρύσιππος, ο Σένεκας και άλλοι, να έχουν συνδέσει την ανθρώπινη ηθική και την αντίληψη αυτής με την αθυροστομία. Η ηθική χαρακτηρίζεται από το σκεπτικό και την εφαρμογή αυτού στην κοινωνία με την συμπεριφορά. Η συμπεριφορά αυτή επηρεάζεται από άλλους παράγοντες. Την ευγένεια. Ή την αγένεια. Την τιμιότητα. Ή την ατιμία. Τον σεβασμό ή τον χλευασμό. Η οδός που επιλέγουν οι άνθρωποι καθημερινά χαρακτηρίζει την ηθική τους. Όχι οι φράσεις που χρησιμοποιούν καθημερινά – τόσο στην καθημερινή συζήτηση, όσο και πάνω στα νεύρα τους. Γιατί ακόμη και ένας νευρικός αθυρόστομος, δεν σημαίνει ότι δεν είναι ηθικός. Μήπως λοιπόν πρέπει επιτέλους να απενοχοποιηθεί η αθυροστομία; Δεν είπαμε να την διδάξουμε στα παιδιά μας, ούτε να την βάλουμε στα σχολεία και στις τηλεοράσεις. Μπορούμε όμως να την αποδεχτούμε σαν γλωσσικό αποτέλεσμα χιλιάδων ετών και κοινωνικών αλλαγών, όπως συμβαίνει με κάθε άλλο πολιτισμό στον κόσμο. Οι βωμολοχίες είναι κομμάτι μίας γλώσσας που αλλάζει διαρκώς. Θα αλλάξουν και αυτές.
Το τι είναι αισχρό όμως και τι διαστάσεις παίρνει, αυτό θα το ορίζουν πάντα οι άνθρωποι και πάντα με τις πράξεις τους.
