«Ο πόλεμος είναι η μαμή της ιστορίας», είχε σκεφτεί κάποτε μεγαλοφώνως ο Ναπολέων Βοναπάρτης κι έναν αιώνα περίπου αργότερα ήρθε να σιγοντάρει τα λεγόμενά του ο Βρετανός συγγραφέας Graham Green, ενισχύοντας μάλιστα το επιχείρημά του με το ελβετικό… αντιπρότυπο: «500 χρόνια ειρήνης και το μεγαλύτερό της επίτευγμά ήταν το… ρολόι-κούκος.» Φαντάζομαι πως ο τελευταίος δεν κατάφερε ποτέ να βγάλει βίζα για να πάει να απολαύσει την ονείρωξη που ακούει στο όνομα «ελβετική σοκολάτα» και είμαι σχεδόν βέβαιος πως ο πρώτος, μέχρι να τολμήσει εκείνη την επικίνδυνη μονοήμερη στο σαγηνευτικό Βατερλώ, θα επέμενε φανατικά στη σημαντικότητα του πολέμου.
Σε κάθε περίπτωση και για να πούμε και του στραβού το δίκιο, στα αποφθέγματα των δύο ανδρών μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα ρεαλιστικό ψήγμα σοφίας: Ήταν οι πόλεμοι (και βεβαίως βεβαίως οι κοινωνικές, τεχνολογικές και πνευματικές επαναστάσεις) που έθεσαν σε κίνηση τους τροχούς της Ιστορίας. Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν μπορούμε να κάνουμε τα στραβά μάτια μπροστά στην αυτονόητη πραγματικότητα: Το ανθρώπινο γένος οφείλει μεγάλο μέρος του αποδεκατισμού του στην εφαρμογή της πολεμικής σύγκρουσης ως μέσο επίλυσης των επιμέρους διαφορών: 150 εκατ. έως 1 δισ. υπολογίζονται οι ανθρώπινες ζωές που έχουν χαθεί στα πεδία των μαχών ανά το πέρας των αιώνων.
United(?) We Shall Stand
108 εκατ. εξ αυτών χάθηκαν τον προηγούμενο αιώνα, αποδίδοντας δικαιολογημένα στον 20ο, το προσωνύμιο του πλέον αιμοδιψούς της παγκόσμιας ιστορίας. Από αυτήν τη σκοπιά, δεν προκαλεί εντύπωση που οι πρώτες συγκροτημένες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους να αντιμετωπίσει τον παραλογισμό του πολέμου θεσμικά και σε παγκόσμια κλίμακα, έλαβαν χώρα κατά τη διάρκειά του.
Η διεθνής συνεργασία ως αντίδοτο στην διακρατική καχυποψία και τον οικονομικοπολιτικό ανταγωνισμό, τέθηκε στο προσκήνιο για πρώτη φορά με τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών. Ενός διεθνούς οργανισμού που γεννήθηκε το 1919, ακριβώς μετά τη λήξη του αιματοκυλίσματος που προκάλεσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο βαθμός της υπερεθνικής συνεργασίας, ωστόσο, δεν έφτασε στα επίπεδα που ορέγονταν οι εμπνευστές της πρωτοβουλίας και η μεσοπολεμική αναμπουμπούλα οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στο ξέσπασμα του Δεύτερου Μεγάλου Πολέμου.
Η ιστορία, παρά τη διδακτική της διάθεση, έχει την τάση να επαναλαμβάνεται και ένα κακό που θα τρίτωνε, είναι βέβαιο πως θα προκαλούσε καταστροφές πολλαπλασιαστικά χειρότερες από εκείνες που είχε υποστεί στο παρελθόν η ανθρωπότητα. Έχοντας αυτό κατά νου, η κίνηση των μεγάλων νικητών του Β’ Π.Π. να «αναστήσουν» το όραμα της παγκοσμιοποιημένης διπλωματίας, μέσα από έναν νέο κι αποτελεσματικότερο συνασπισμό, πρώτα και πάνω από όλα φάνταζε λογική.
Λογική. Αυτή ήταν η λέξη-κλειδί πάνω στην οποία στηρίχθηκε το όλο εγχείρημα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Ο τελευταίος συστάθηκε στις 24 Οκτωβρίου 1945, με την Ελλάδα να συγκαταλέγεται στα 51 ιδρυτικά μέλη. Σκοπός, «η διαφύλαξη της ειρήνης σε οικουμενικό επίπεδο, η ενίσχυση της συνεργασίας, η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική ισότητα».
Ας είμαστε ρεαλιστές…
Μπροστά στο βερμπαλιστικό αυτό μανιφέστο της ιδεαλιστικής σχολής, όπου η έννοια της «Συλλογικής Ασφάλειας» (σύμφωνα με αυτήν, σε μια ενδεχόμενη επίθεση εναντίον ενός κράτους μέλους τα υπόλοιπα μέλη θα σπεύσουν για βοήθεια) δοκιμάστηκε έντονα από τα πρώτα κιόλας χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, αντίπαλον δέος και τελικός νικητής αναδείχθηκε ο πολιτικός ρεαλισμός και οι κυνικές του συνθήκες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η αποδοχή ότι ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος. Σύμφωνα με αυτήν τη θέαση των διεθνών σχέσεων, τα κράτη είναι μεν ισότιμα, αλλά ουσιαστικά παραμένουν ξένα μεταξύ τους και αυτό που επιδιώκουν δεν είναι η διατήρηση της Συλλογικής Ασφάλειας αλλά η εξυπηρέτηση του ατομικού τους συμφέροντος.
«Προφυλάξου μόνος σου από τον εχθρό γιατί κανείς άλλος δεν πρόκειται να σε προφυλάξει», αναφέρει μέσες άκρες κι αν λάβουμε υπόψη τον εξοπλιστικό μαραθώνιο της ψυχροπολεμικής εποχής, θα καταλάβουμε γιατί ο πολιτικός ρεαλισμός, επικράτησε με τόσο μεγάλη ευκολία. Η βασική στοχοθεσία του ΟΗΕ κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η διατήρηση της ειρήνης δηλαδή, ναι μεν διαφυλάχθηκε ως έναν βαθμό (οι πολεμικές συρράξεις ανά τον κόσμο πράγματι μειώθηκαν σημαντικά), όμως η εξέλιξη αυτή περισσότερο οφειλόταν σε μια συνεχή προσπάθεια διαφύλαξης της λεγόμενης «Ισορροπίας Δυνάμεων», παρά σε αυτήν την ίδια την αποτελεσματικότητα του Οργανισμού.
Και καλό είναι να μην ξεχνάμε πως κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ο ΟΗΕ όχι μονάχα απέτυχε να ελέγξει την επέκταση του πυρηνικού οπλοστασίου των μελών του, αλλά αποδείχτηκε και ανίσχυρος όταν βρέθηκε μπροστά σε κάθε αποφασιστική προσπάθεια μιας μεγάλης δύναμης να διασφαλίσει τα συμφέροντά της με κάθε τρόπο. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα η σοβιετική επέμβαση στην ουγγρική εξέγερση και η αμερικάνικη επέμβαση στο Βιετνάμ, με το κάδρο να συμπληρώνεται από την - μη εξουσιοδοτημένη από τον ΟΗΕ - εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ (2003).
Αν στα παραπάνω προστεθούν η ανεπαρκής διαχείριση των χρόνιων ζητημάτων στη μαρτυρική Κύπρο και τη Μέση Ανατολή, η τέλεση αποτρόπαιων σφαγών κάτω από τη μύτη κυριολεκτικά του Οργανισμού σε Ρουάντα (1994) και Σρεμπένιτσα (1995), οι ομαδικές καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση από κυανόκρανους σε Κονγκό, Αϊτή, Σερβία και Καμπότζη, η πρόσφατη ανεπάρκεια στον πόλεμο της Συρίας και μια σειρά ακόμη αποτυχημένων πρακτικών που χρειάζονται μια ντουζίνα από μακροσκελή αφιερώματα για να καλυφθούν, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πως η συνεισφορά του ΟΗΕ στη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας ανά τον κόσμο, μπορεί να έχει αποτρέψει ένα άναρχο διεθνές σύστημα, ωστόσο πέρα από τον τίτλο του μακροβιότερου, δεν μπορεί να του αποδοθεί κι ο αντίστοιχος του αποτελεσματικότερου διεθνούς οργανισμού της παγκόσμιας ιστορίας.
«Ναι, αλλά γιατί δεν αναφέρεσαι καθόλου στη δράση του Οργανισμού σε τομείς όπως η προάσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οικονομική-κοινωνική ανάπτυξη, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η περιβαλλοντική προστασία… ;», ίσως και να προτάξει κάποιος.
Μεγάλη κουβέντα μπορεί να σηκώσει η αποδόμηση ενός εκάστου από αυτά τα επιχειρήματά. Αυτό, πάντως, που δεν σηκώνει συζήτηση, είναι το γεγονός ότι 71 χρόνια από τη «γέννησή» του, στιγματισμένος από μια σωρεία σκανδάλων που σχετίζονται με εισροές και εκροές πόρων κι έχοντας καταντήσει το θεσμικό γιουσουφάκι του μονοπολικού διεθνούς συστήματος, φαντάζει αρκετά γερασμένος. Κι αυτό, όταν βασικό του μέλημα (υποτίθεται πως) είναι η επιτυχής συμπόρευση με μια εποχή που τρέχει τόσο γρήγορα όσο καμία από τις προγενέστερες.
