Την πρώτη φορά που «ξέθαψα» το ''Εις Εαυτόν'' του Μάρκου Αυρήλιου, ήταν έπειτα από προτροπή ενός καθηγητή μου στο εξωτερικό. Γνώριζα μόνο τα ιστορικά του Μάρκου Αυρηλίου σχετικά με τους πολέμους που έδωσε για την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά όσον αφορά το φιλοσοφικό του έργο δεν το γνώριζα καν καθότι στα βιβλία της φιλοσοφίας του είχαν αφιερώσει μόλις μία σελίδα. Ο καθηγητής έχοντας παρατηρήσει το στρες μου καθώς και μία εμμονή στο να θέλω να εξηγήσω του τι κάνω, ποιος είμαι και τι θέση έχω στον κόσμο, μου πρότεινε μία σειρά από βιβλία. Ανάμεσα τους, ήταν μία επιλογή από τα 12 βιβλία του Εις Εαυτόν, που μέχρι τότε δεν γνώριζα καν πως τα είχε γράψει στην Αλεξανδρινή διάλεκτο.
Δεν ξέρω αν ο Μάρκος Αυρήλιος, ο προτελευταίος των Αντωνίνων είναι ένας από τους Πέντε Καλούς Αυτοκράτορες του Νικολό Μακιαβέλι. Ξέρω πως κράτησε την Αυτοκρατορία ασφαλή, πως το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας του χαρακτηρίστηκε από πολέμους, με τον ίδιο να βρέθηκε πάνω από μία φορά στο μέτωπο είτε με τους Πάρθους, είτε με τους Ιαζύγους, είτε με τους Μαρκομάνους. Ήταν ο πρώτος που σύστησε ειδικά ταμεία για τους απόρους και δημόσια συσσίτια, έφτιαξε ένα σύστημα φορολόγησης δίκαιο απέναντι στους φτωχούς, τους βετεράνους πολέμου και τις χήρες, αναδιάρθρωσε το δικαστικό σύστημα και τους νόμους απέναντι στους δούλους και προσπάθησε -μάταια- να αποτρέψει τον κόσμο από τις μονομαχίες στο Κολοσσαίο. Την εποχή της διακυβέρνησης του, οι Ρωμαίοι θα έλεγαν πως ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ένας βαρετός αυτοκράτορας και εμμονικός με την φιλοσοφία και την στωικότητα. Αλλά ουδείς προφήτης στον τόπο του.
Έφτασα να ξεκοκαλίζω τα λόγια του Μάρκου Αυρήλιου για ένα και μόνο λόγο: ήταν διαχρονικά. Φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας είχε και ο ίδιος τις δικές του ανησυχίες για το πως θα τον εκλάβει ο κόσμος χιλιάδες χρόνια αργότερα, που πιθανότατα να ξεκίνησε να γράφει τα βιβλία του Εις Εαυτόν λόγω ψυχοθεραπείας. Άλλωστε ο ίδιος πίσω στο μακρινό 170 μ.Χ. όπου πιθανότατα ξεκίνησε την συγγραφή του, δεν είχε κανένα σκοπό να δηλώσει πως γράφει βιβλίο ή ότι πράττει οποιοδήποτε συγγραφικό έργο. Ήταν σημειώσεις που κρατούσε για να εμψυχώσει τον ίδιο του τον εαυτό, σε μία περίοδο όπου η Ρώμη βρισκόταν μέσα στη διαφθορά και την ψυχική ακολασία. Ο Μάρκος Αυρήλιος, εκφραστής της πλατωνικής βάσης της φιλοσοφίας, μαζί με τον Σένεκα και τον Επίκτητο, ευθύνεται για την ανάπτυξη της νέας πτέρυγας της στωϊκής φιλοσοφίας. Και υπάρχει λόγος που πρέπει να διαβάσει κάποιος τα λόγια του. Ακόμη και σήμερα.
Για τον Μάρκο Αυρήλιο, το μόνο που έχει σημασία στη ζωή είναι η Ηθική. Είναι ο τρόπος που επιλέγεις να ζεις και να πράττεις χωρίς πολλά λόγια αλλά με έργα απέναντι στους συνανθρώπους σου. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα Γνώθι Σαυτόν που έλεγα οι αρχαίοι μας πρόγονοι σε συνδυασμό με Δέοντες Κανόνες Καλής Συμπεριφοράς. Δεν είναι όμως μόνο αυτά ως ακούγονται. Στο αντίσκηνο του στις εκστρατείες, πάνω σε ένα μαρμάρινο τραπέζι, ο αυτοκράτορας-φιλόσοφος δεν είχε στο νου να γράψει βαρύγδουπες εκφράσεις που να αλλάξουν τον κόσμο. Δεν κοιτούσε το μετά αλλά το τώρα. Και το τώρα, σήμαινε να μπορέσουν οι άνθρωποι να κάνουν πράγματα για άλλους ανθρώπους. Από να μπορέσουν να διατυπώσουν έναν άρτιο λόγο με σεβασμό, μέχρι μία αγαθοεργία χωρίς να αναζητήσουν δόξες. Αυτό το τελευταίο το φοβόταν τόσο πολύ ο Μάρκος Αυρήλιος, που φημολογείται πως όταν ο κόσμος τον ζητωκραύγαζε στο άρμα του για τις νίκες του, είχε έναν σκλάβο που του ψιθύριζε στο αυτί «δεν είσαι τίποτε άλλο πάρα ένας θνητός».
Η αντίληψη του Μάρκου Αυρήλιου για την ζωή είναι η στωϊκή θα έλεγαν οι φιλόλογοι. Ας το κάνουμε πιο απλό. Η αντίληψη του αυτοκράτορα έχει ως εξής: όλοι θα πεθάνουμε, όλοι είμαστε θνητοί, το μόνο που έχει αξία είναι το έργο που προσφέρουμε ο ένας για τον άλλο και την κοινωνία. Από εκεί και πέρα δεν έχει τίποτε άλλο σημασία. Όλα τα άλλα είναι χάσιμο χρόνου και παχιά λόγια για να κάνουμε μόστρα. Άλλωστε ο ίδιος ο αυτοκράτορας αναρωτιόταν πως «Όλοι αγαπάμε τους εαυτούς μας περισσότερο από ότι αγαπάμε τους άλλους, αλλά στο τέλος μας νοιάζει η άποψή τους και όχι η δική μας». Και δεν είχε καθόλου άδικο. Αν μπορούσες να πας για ένα ποτό με τον Μάρκο Αυρήλιο -αν δηλαδή κατάφερνε να γυρνούσε ποτέ από εκστρατεία- θα σου έλεγε απλά πως κάθεσαι και ανησυχείς για πράγματα που στο τέλος δεν θα έχουν καμία αξία. Για καταστάσεις που δεν θα καθορίσουν το ποιος είσαι παρά μόνο αν τους δώσεις σημασία. Είσαι ευτυχισμένος; Πράττεις το κοινό καλό; Είσαι ο άντρας που θέλει η κοινωνία. Αν κάνεις και τους τριγύρω σου ευτυχισμένους, τότε είσαι ο άντρας που θέλουν όλοι να ακούσουν. Αν πράττεις το κοινό καλό, είσαι ευτυχισμένος και κάνεις και τους άλλους ευτυχισμένους και παράλληλα έχεις αξίες στη ζωή σου σαν να είναι η τελευταία σου μέρα, τότε έχεις πετύχει την Ηθική, που ο Μάρκος Αυρήλιος κυνηγούσε σε όλη του την ζωή – ακόμη και την τελευταία στιγμή που πέθαινε στην Βιντομπόνα.
Τι είναι τα Εις Εαυτόν; Βιβλία αυτοβελτίωσης. Ο αυτοκράτορας ουσιαστικά, σου λέει να χαλαρώσεις, να πάρεις μία ανάσα και να ρίξεις μία ματιά στα απλά πράγματα τριγύρω σου. Κοίταξε τα αστέρια, την φύση. Μην ασχολείσαι με τις πενιχρές συνήθειες των ανθρώπων, γιατί τις περισσότερες φορές έχουν καταφύγει εκεί λόγω του απαίδευτου πνεύματός τους. Αν ζούσες την κάθε σου στιγμή σαν την τελευταία, αν ήξερες πόσος χρόνος σου απομένει, θα ασχολιόσουν με πράγματα που σε γεμίζουν με προβληματισμό και σκοτούρες; Όχι. Αποδέξου ποιος είσαι και ζήσε απλά και λιτά, όχι για να το παίξεις αντικομφορμιστής στους φίλους σου, αλλά επειδή οι άνθρωποι που ζουν απλά ξέρουν να αντιμετωπίζουν και απλά τα προβλήματα. Χωρίς να πανικοβάλλονται και χωρίς να ξεστρατίζουν. Και που πάντα έχουν ένα στόχο στο μυαλό τους: πώς θα γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.
Παρακάτω ακολουθούν μερικές φωτογραφίες με διάσημα αποφθέγματα του Μάρκου Αυρηλίου, που ίσως σε πείσουν να του δώσεις μία ευκαιρία. Άλλωστε είναι η ζωή σου και ζούμε μόνο μια φορά. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε, είναι να σκεφτόμαστε κάθε μέρα πως είναι η τελευταία.
