Ο Brad Pitt κάνει την εμφάνισή του στο Φεστιβάλ της Βενετίας με αφορμή την πρεμιέρα της ταινίας «Wolfs», όπου συμπρωταγωνιστεί με τον καλό του φίλο, George Clooney. Οι δύο άνδρες, λίγες ημέρες μετά την κοινή τους συνέντευξη και φωτογράφιση στο GQ, κάνουν τα φλας να πάρουν «φωτιά» και τους κοινούς θνητούς ν’ αναρωτηθούμε πώς το καταφέρνουν όλο αυτό. Είναι λαμπεροί, γοητευτικοί και μοιάζουν σαν άνδρες στη 4η δεκαετία της ζωής τους. Ποιο είναι το μυστικό για να δείχνουν φρέσκοι; Μήπως, αντί για σαμπουάν και αφρόλουτρο, χρησιμοποιούν φορμόλη; Είναι σαν τον Captain America που πέρασε 70 χρόνια στον πάγο και επέστρεψε χωρίς να έχει περάσει μία μέρα από πάνω του.
Δε σου το κρύβω. Ζηλεύω. Θέλω κι εγώ να δείχνω έτσι στα 60 μου, αν φυσικά είμαι τυχερός, υγιής και το ταξίδι της ζωής μου φτάσει μέχρι εκεί. Ωστόσο δεν είναι μόνο ο Brad Pitt και ο George Clooney. Στη λίστα των celebrities που έχουν περάσει τον σκόπελο της 6ης δεκαετίας της ζωής τους και δείχνουν 20 χρόνια νεότεροι, βρίσκονται μεταξύ άλλων και οι Keanu Reeves, Tom Cruise, Antonio Banderas. Τι συμβαίνει επιτέλους; Αλλάζει το DNA μας; Μπορεί ένας άνδρας της διπλανής πόρτας να καταφέρει να δείχνει στα 60 του όπως οι προαναφερθέντες ή είναι κάτι ουτοπικό;
«Ενώ ο μέσος άνδρας στα 60 μπορεί να διατηρήσει μια νεανική και υγιή εμφάνιση, το να μοιάζει με διασημότητες όπως ο Brad Pitt, ο George Clooney, ο Keanu Reeves ή ο Tom Cruise μπορεί να είναι κάπως ουτοπικό για τους περισσότερους, όχι όμως ακατόρθωτο. Αυτά τα άτομα έχουν συχνά πρόσβαση σε κορυφαίους διατροφολόγους, προσωπικούς γυμναστές, δερματολόγους και προηγμένες θεραπείες αντιγήρανσης (π.χ. με βλαστοκύτταρα) που δεν είναι διαθέσιμες σε όλους. Επιπλέον, η γενετική παίζει σημαντικό ρόλο στο πόσο καλά γερνάει κάποιος. Τούτου λεχθέντος, η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής, η τακτική άσκηση, οι καλές συνήθειες περιποίησης της επιδερμίδας και η διαχείριση του άγχους μπορούν σίγουρα να βοηθήσουν τους ανθρώπους να γεράσουν καλά. Αυτό είναι η νέα, ρεαλιστική, παγκόσμια τάση. Να γεράσεις καλά, που σημαίνει να γεράσεις μπορώντας να κάνεις τα περισσότερα από αυτά που κάνεις τώρα με ενέργεια και μία θετική στάση ζωής», αναφέρει αρχικά στη συζήτησή μας η Χαρούλα Μαθιοπούλου Μπιλάλη, Μοριακή Βιολόγος με εξειδίκευση στην αναπαραγωγική ιατρική και το μικροβίωμα, για να δώσει εν συνεχεία τις δικές της συμβουλές ώστε να καθυστερήσουμε το γήρας.
«Για την καθυστέρηση της γήρανσης, οι βασικοί πυλώνες περιλαμβάνουν μια πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, αντιφλεγμονώδη διατροφή, τακτική σωματική δραστηριότητα για την υποστήριξη της κυτταρικής υγείας και ψυχολογική ευεξία μέσω της διαχείρισης του στρες και του ποιοτικού ύπνου. Η ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών βλαβών από τους ρύπους και την έκθεση στον ήλιο είναι επίσης ζωτικής σημασίας, παράλληλα με τη βελτιστοποίηση της μοριακής υγείας στοχεύοντας σε διαδικασίες όπως η επιδιόρθωση του DNA και η μιτοχονδριακή λειτουργία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι αποτελεσματικές στρατηγικές αντιγήρανσης πρέπει να εξατομικεύονται σε κάθε άτομο και πρέπει να θέτουμε ρεαλιστικούς στόχους, καθώς η γήρανση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που δεν μπορεί να σταματήσει εντελώς, αλλά μπορεί να επιβραδυνθεί. Το κλειδί είναι η εστίαση σε εξατομικευμένες, βιώσιμες ρουτίνες και όχι η στόχευση σε ανέφικτα πρότυπα που συχνά διαμορφώνονται από τον τρόπο ζωής και τους πόρους των διασημοτήτων. Για παράδειγμα, ο πατέρας μου, ο οποίος είναι 78 ετών, δεν είναι διάσημος, αλλά φαίνεται πολύ νεότερος από την ηλικία του, χάρη στις υγιεινές συνήθειες που έχει διατηρήσει σε όλη του τη ζωή. Η τακτική άσκηση και ο ισορροπημένος τρόπος ζωής έχουν παίξει τεράστιο ρόλο στο να διατηρείται υγιής και νεανικός. Αυτό δείχνει ότι, ενώ μπορεί να μην διαθέτουμε πόρους διασημοτήτων, οι έξυπνες επιλογές μπορούν να έχουν βαθύτατο αντίκτυπο στον τρόπο που γερνάμε».
Δεν μπορεί να είναι η ιδέα μου. Το βλέπουμε καθημερινά, γύρω μας, όλο και περισσότερο. Οι άνθρωποι μοιάζουν νεότεροι από την ηλικία τους. Γιατί συμβαίνει; Είναι θέμα γενετικής; Αλλάζει το DNA μας; «Το γεγονός ότι οι άνθρωποι φαίνονται νεότεροι από τη χρονολογική τους ηλικία επηρεάζεται από έναν συνδυασμό γενετικής, τρόπου ζωής και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ενώ πράγματι το DNA μας, δηλαδή το γενετικό μας υλικό, επηρεάζει τη βασική γραμμή για τη γήρανση, αντιπροσωπεύει μόνο το 20-30% της διακύμανσης του τρόπου με τον οποίο γερνάμε. Οι επιγενετικές αλλαγές, οι οποίες τροποποιούν τη γονιδιακή έκφραση χωρίς να μεταβάλλουν την αλληλουχία του DNA, φαίνεται πως παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι τροποποιήσεις αυτές επηρεάζονται από παράγοντες όπως η διατροφή, η άσκηση και η διαχείριση του στρες, οι οποίοι μπορούν είτε να επιβραδύνουν είτε να επιταχύνουν τη διαδικασία γήρανσης. Οι εξελίξεις στη φροντίδα και αντιγήρανση του δέρματος, η προστασία από τον ήλιο και οι αισθητικές επεμβάσεις συμβάλλουν επίσης στη διατήρηση μιας νεανικής εμφάνισης.
Επιστημονικές μελέτες κατά της γήρανσης έχουν αποκαλύψει βασικούς μηχανισμούς, όπως η μείωση των τελομερών, η μιτοχονδριακή δυσλειτουργία και η κυτταρική γήρανση, που οδηγούν τη διαδικασία της γήρανσης. Αν και το DNA μας δεν αλλάζει, ο τρόπος έκφρασης των γονιδίων μπορεί να επηρεαστεί από τον τρόπο ζωής και τις μοριακές παρεμβάσεις. Δίαιτες πλούσιες σε αντιοξειδωτικά, τακτική άσκηση και καλές συνήθειες ύπνου βοηθούν στην προστασία των κυττάρων από βλάβες και φλεγμονές, επιβραδύνοντας τη γήρανση. Οι αναδυόμενες τεχνολογίες όπως οι ενισχυτές NAD+ και η γονιδιακή επεξεργασία με βάση το CRISPR βρίσκονται ακόμη υπό διερεύνηση, αλλά υπόσχονται μελλοντικές θεραπείες κατά της γήρανσης», προσθέτει.
«Σε πέντε χρόνια θα είναι πολύ δύσκολο να μαντέψουμε την ηλικία των ανθρώπων. Όλοι θα είμαστε 38 ετών». Τα λόγια ανήκουν στον David Sampayo, ενός Ισπανού γιατρού που ειδικεύεται στη χειρουργική μαλλιών. Τι σημαίνει αυτή η φράση στην πραγματικότητα και κατά πόσο είναι κοντά στην αλήθεια; «Το σχόλιο του David Sampayo ότι "όλοι θα είμαστε 38" δείχνει πώς οι νέες θεραπείες αντιγήρανσης βοηθούν τους ανθρώπους να φαίνονται νεότεροι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Με τις εξελίξεις στην περιποίηση του δέρματος ακόμα και στο σπίτι (πχ LED light therapy), τις θεραπείες μεταμόσχευσης μαλλιών και τις υγιεινές συνήθειες του τρόπου ζωής, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να μαντέψει κανείς την πραγματική ηλικία κάποιου. Αν και δεν θα μοιάζουμε όλοι ακριβώς στην ίδια ηλικία, περισσότεροι άνθρωποι θα φαίνονται νεότεροι από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Η γενετική και ο τρόπος ζωής εξακολουθούν να έχουν σημασία, αλλά το να φαίνεται κάποιος νεότερος από την πραγματική του ηλικία γίνεται όλο και πιο συνηθισμένο φαινόμενο», απαντά η διευθύνουσα Σύμβουλος της Ferticeutics Co, μιας εταιρείας που ειδικεύεται στην παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών υγείας και γονιμότητας, γονιδιωματικής και φαρμακευτικών προϊόντων.
Μέχρι πριν μια δεκαετία, το να θέλεις να δείχνεις νέος αποτελούσε ταμπού για το ανδρικό φύλο. Ήταν κάτι σαν προνόμιο των γυναικών η θέληση και η πρόσβαση στη νεότητα. Η κυρία Μπιλάλη θεωρεί πως «τα τελευταία χρόνια, ενώ οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν περίπου το 70-80% των ατόμων που αναζητούν θεραπείες αντιγήρανσης, παρατηρείται μια αξιοσημείωτη αύξηση των ανδρών που ακολουθούν αυτές τις παρεμβάσεις, οι οποίοι πλέον αποτελούν περίπου το 20-30% των πελατών. Επιπλέον, βλέπουμε αυξανόμενο ενδιαφέρον από άνδρες σε νεότερες ηλικίες, γεγονός που αντανακλά την ευρύτερη ευαισθητοποίηση και αποδοχή των θεραπειών αντιγήρανσης σε όλα τα φύλα».
Ένα από τα μεγαλύτερα κλισέ ερωτήματα είναι το «είμαστε όσο δείχνουμε ή είμαστε όσο νιώθουμε;». Μήπως, ωστόσο, λίγο πριν μπούμε στο 2025, όλη αυτή η συζήτηση περί ηλικίας είναι παρωχημένη; «Προσωπικά πιστεύω πως η συζήτηση για την ηλικία γίνεται ολοένα και πιο σχετική, ειδικά όταν συνειδητοποιούμε ότι ό,τι και αν κάνουμε εξωτερικά ή σε σωματικό επίπεδο (απόδοση και ενέργεια) δεν έχει πραγματική αξία αν δεν διατηρούμε νεανικότητα στην ψυχή και το μυαλό. Μπορεί οι θεραπείες, η σωστή διατροφή και η άσκηση να βοηθούν να δείχνουμε και να λειτουργούμε ως νεότεροι, αλλά αν δεν φροντίσουμε την ψυχολογία μας, το άγχος, την αισιοδοξία και τη διάθεσή μας για ζωή, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι επιφανειακά. Η πραγματική νεότητα είναι ο συνδυασμός της ομαλής λειτουργίας και απόδοσης του σώματος με το πώς νιώθουμε μέσα μας, τη διάθεση να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε, να εξελισσόμαστε και να αντιμετωπίζουμε τη ζωή με ενθουσιασμό. Εάν η ψυχή και το μυαλό δεν ακολουθούν ένα γυμνασμένο και εξωτερικά πιο νεανικό σώμα, οι προσπάθειες γρήγορα χάνουν τη σημασία τους».
Προφανώς από τη συζήτηση δε θα μπορούσε να λείπει ο φάκελος «πλαστικές επεμβάσεις». Αξίζει να μπει νυστέρι ή τελικά ο μοναδικός και ασφαλής τρόπος για να δείχνουμε νέοι είναι να εστιάσουμε στη γενετική και την ψυχολογία; «Είμαι υπέρ του να κάνει ο καθένας αυτό που τον κάνει να νιώθει καλά, μάλιστα όχι απλώς καλά, αλλά τέλεια, σούπερ τέλεια, είτε πρόκειται για πλαστικές επεμβάσεις είτε για άλλες επιλογές. Το σημαντικό είναι η απόφαση για αντιγήρανση να βασίζεται στο δικό του θέλω και όχι σε εξωτερικές πιέσεις ή πρότυπα. Η εστίαση στις επιγενετικές παρεμβάσεις αντιγήρανσης, την ψυχολογία και τον υγιεινό τρόπο ζωής είναι εξίσου σημαντική, αλλά η επιλογή οποιασδήποτε παρέμβασης, εξωτερικής ή εσωτερικής, πρέπει να είναι προσωπική και να αντανακλά την επιθυμία του ατόμου να νιώθει καλά με τον εαυτό του. Όταν νιώθεις καλά είσαι πάντα νέος».
Πριν κλείσουμε την κουβέντα, που μ’ έκανε σοφότερο και με έμαθε να προσεγγίζω πιο σφαιρικά το ζήτημα της γήρανσης, της ηλικίας και της υγείας, ρώτησα ξεκάθαρα αυτό που όλοι θέλουμε να μάθουμε. Μπορούμε με ασφάλεια να υποθέσουμε ότι στο μέλλον θα είμαστε για πάντα νέοι ή θα πρέπει να πουλήσουμε την ψυχή μας όπως ο Ντόριαν Γκρέι στο μυθιστόρημα του Oscar Wilde;
«Mε ασφάλεια; Σίγουρα όχι… ακόμα. Τουλάχιστον όχι σύντομα. Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν κάνει τεράστια βήματα στην επιβράδυνση της γήρανσης, ωστόσο, η γήρανση παραμένει μια φυσική διαδικασία που εμπλέκει πολύπλοκους βιολογικούς, μοριακούς και γενετικούς μηχανισμούς, όπως η φθορά των κυττάρων, την οποία δεν μπορούμε ακόμα να σταματήσουμε εντελώς. Παρακολουθώντας λόγω του επαγγέλματος μου αλλά και από προσωπικό ενδιαφέρον τις παγκόσμιες εξελίξεις, θα μπορούσα πιο εύκολα να φανταστώ την πιθανή αναπαραγωγή του εαυτού μας, με την προοπτική να ζήσουμε ξανά και ξανά. Υπάρχουν άνθρωποι που θα το ήθελαν αυτό; Αναρωτιέμαι. Στην παρούσα φάση όμως, είναι σημαντικό να θυμόμαστε το γνωμικό ( αν και μια δεκαετία παλαιό αλλά ακόμα επίκαιρο) του Francisco J. Ayala, του διακεκριμένου εξελικτικού βιολόγου : "Genomes can be cloned; individuals cannot." Αυτό υπογραμμίζει ότι, ενώ μπορούμε να μελετάμε και να τροποποιούμε το γονιδίωμα, κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, με τη δική του σύνθετη αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος. Επομένως, ακόμα και με γονιδιακές παρεμβάσεις, η εξατομίκευση στη φροντίδα και την προσέγγιση της γήρανσης είναι κρίσιμη. Και κάτι επίσης σημαντικό: Να μη ξεχνάμε τι είναι ηθικό και σωστό για την εξέλιξη του ανθρώπου», ανέφερε η καταξιωμένη επιστήμονας για να μιλήσει χωρίς περιστροφές για τον λόγο που μας φοβίζει το γήρας και το βλέπουμε ως πάθηση και όχι ως μια φυσιολογική διαδικασία. «Η γήρανση δεν είναι ασθένεια, όπως δεν είναι και η εφηβεία - είναι κάτι που συμβαίνει σε όλους μας καθώς μεγαλώνουμε, Ο φόβος για το γήρας προκύπτει από κοινωνικές αντιλήψεις και προσωπικές ανησυχίες, που συνδέουν τη νεότητα με την ομορφιά και την παραγωγικότητα, ενώ το γήρας συχνά συνδέεται με αδυναμία και απώλεια ανεξαρτησίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη γήρανση ως τη σταδιακή μείωση των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Παρόλο που η γήρανση είναι μια φυσιολογική διαδικασία, την αντιλαμβανόμαστε συχνά ως πάθηση, επηρεαζόμενοι από κοινωνικά πρότυπα και προσωπικές εμπειρίες. Η αντίληψη της γήρανσης με έμφαση στην ευεξία μπορεί να αλλάξει αυτή την νοοτροπία».
Αν με ρωτάς, ακόμη έχω την ματαιοδοξία να δείχνω φρέσκος και λαμπερός όπως ο Brad Pitt, αλλά, τουλάχιστον πλέον, δε ζω με ψευδαισθήσεις.
