Η ιστορία έχει δείξει ότι ο δρόμος της αντίστασης χωρίς τη χρήση βίαιων μεθόδων - όχι με μια πασιφιστική ή ηθικοκεντρική διάσταση αλλά ως μέσο εκτέλεσης της πολιτικής ανυπακοής - , μπορεί να φανεί αποτελεσματικός για έναν βασικό λόγο: Τόσο ο κρατικός μηχανισμός, όσο και οι ομάδες καταστολής, εμφανίζονται αμήχανοι μπροστά σε μια τέτοιου είδους δράση και δύσκολα μπορούν να τη διαχειριστούν. Ως οι νομιμοποιημένοι κάτοχοι του μονοπωλίου της βίας, καλούνται να παίξουν ένα παιχνίδι… εκτός έδρας, χωρίς να γνωρίζουν τους όρους του παιχνιδιού. Το σπάσιμο της ρουτίνας από τους ανυπάκουους, λοιπόν, είναι και το βασικό τους όπλο.
Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, βγαίνουν συνήθως νικητές. Σύμφωνα με μία μελέτη του “International Security” που δημοσιεύτηκε πριν μερικά χρόνια, τα κινήματα πολιτικής αντίστασης (μη βίας και πολιτικής ανυπακοής) πέτυχαν στο 53% των περιπτώσεων, ενώ μόνο το 26% των ένοπλων κινημάτων σημείωσαν ανάλογη επιτυχία.
Σήμερα συμπληρώνονται 11 χρόνια από το θάνατο της Ρόζα Παρκς. Της ράφτρας που ξήλωσε τον ρατσισμό στις ΗΠΑ ακολουθώντας μια πρωτόλεια πράξη πολιτικής ανυπακοής. Μια ωραία πάσα για να εστιάσουμε σε 5 χαρακτηριστικές περιπτώσεις κατά τις οποίες οι δρώντες στάθηκαν απέναντι στην εξουσία και στο νόμο με βίαια μέσα, έχοντας πλήρη συνείδηση πως αμφότεροι είναι άδικοι. Ατομικές εξαιρέσεις, που σε πολλές περιπτώσεις εξελίχθηκαν σε κανόνα μαζικότητας.
1.Ρόζα Παρκς
Πρωτομηνιά του Δεκέμβρη, 1955 και μια έγχρωμη 42χρονη γυναίκα αρνείται να σηκωθεί από τη θέση που κάθεται στο λεωφορείο προκειμένου να κάτσει ένας λευκός συμπολίτης της. Η αντίδρασή της φαντάζει αυτονόητη σήμερα, ωστόσο την εποχή που η πολιτική του φυλετικού διαχωρισμού ήταν κυρίαρχη στις ΗΠΑ, η πράξη της Ρόζα Παρκς ήταν αν μη τι άλλο ριζοσπαστική. Τόσο ώστε να ενεργοποιήσει τα κινηματικά χαρακτηριστικά των μαύρων και να δώσει τη σκυτάλη στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο οποίος σταδιακά έφερε στο προσκήνιο την επίσημη ρατσιστική πολιτική και οδήγησε στις μετέπειτα επιτυχίες του κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα των Μαύρων.
2. Μαχάτμα Γκάντι
Ο πατέρας του ινδικού εθνικισμού και του εμπνευστή της μη βίας, έμελλε να επηρεαστεί κι αυτός από ένα περιστατικό που έλαβε χώρα μέσα σε ένα μέσο συγκοινωνίας της Νοτίου Αφρικής, όπου εργαζόταν. Ο λευκός οδηγός της άμαξας που τον χτύπησε γιατί δεν παραχώρησε τη θέση του σε έναν λευκό νοτιοαφρικανό, δεν ήξερε πως με αυτήν του την κίνηση ερέθισε την επαναστατική διάθεση του νεαρού τότε δικηγόρου. Επιστρέφοντας στην Ινδία, ο Γκάντι άρχισε σιγά-σιγά να μετατρέπεται σε βασικό πολιτικό παίχτη, ο οποίος με προμετωπίδα τον μη βίαιο αντι-αποικιακό αγώνα και με αιχμή της δράσης του την αμίμητη Πορεία του Αλατιού, κατάφερε να συσπειρώσει γύρω του εκατομμύρια ομοεθνών και εν τέλει να οδηγήσει τη χώρα του στην ανεξαρτησία. Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Λέων Τολστόι, Άλμπερτ Αϊνστάιν, Νέλσον Μαντέλα, ορισμένοι μόνο από τους πιστούς ακόλουθους της κοσμοθεωρίας του.
3. Ο άγνωστος της Τιεν Αν Μεν
Αν δεν είναι η εικόνα μιας ντουζίνας τεθωρακισμένων τα οποία αναγκάζονται να σταματήσουν την πορεία τους επειδή ακριβώς μπροστά τους στέκεται ένας άοπλος πλην όμως αποφασισμένος διαδηλωτής, η χαρακτηριστικότερη της τακτικής της μη βίας, τότε ποια θα μπορούσε να είναι; Το ονοματεπώνυμο του άγνωστου άντρα της Τιεν Αν Μεν, εκείνου με το λευκό πουκάμισο που προσωποποίησε την εναντίωση των νεολαίων και του εργατικού κινήματος απέναντι στο αυταρχικό κομμουνιστικό καθεστώς της Κίνας όσο κανείς άλλος, μπορεί να μην μπήκε ποτέ στο βιβλίο της παγκόσμιας ιστορίας, κατάφερε ωστόσο να αναδείξει το πόσο ανήμπορη φαντάζει μια στρατοκρατική εξουσία, όταν μπροστά της εμφανίζονται όχι κάνες και βόλια, αλλά η αδάμαστη ανθρώπινη θέληση. Η μάχη εν μέρει χάθηκε, το πρότυπο στέκει ακόμα εκεί.
4. Θιχ Κουάνγκ Ντουκ
Ο δρόμος της πολιτικής ανυπακοής, στρωμένος από το δόγμα της μη βίας, μπορεί να εμπεριέχει ως εργαλεία του την απεργία πείνας, το μποϋκοτάζ, τη άρνηση συνεργασίας με τις αρχές, την απεργιακή κινητοποίηση… Αυτοί που επιλέγουν τα παραπάνω μέσα ποντάρουν στο εξής πλεονέκτημα: στην μακρά αντοχή των διεκδικητών έναντι της… ανυπόμονης πλευράς των δυνάμεων καταστολής. Ένα παράδειγμα, ωστόσο, στην παγκόσμια ιστορία της πολιτικής ανυπακοής, ακολούθησε τον εντελώς αντίθετο δρόμο: αυτόν της αστραπιαίας δράσης. Κομιστής του, ο βουδιστής μοναχός Thich Quang Duc, ο οποίος σε μια έσχατη μορφή διαμαρτυρίας ενάντια στην καταπιεστική πολιτική του καθεστώτος Ντιεμ στο Νότιο Βιετνάμ, αυτοπυρπολήθηκε το 1963 μπροστά στα μάτια εκατοντάδων περαστικών σε έναν πολυσύχναστο δρόμο της Σαϊγκόν. Η κίνησή του προκάλεσε μια σειρά εξελίξεων που οδήγησαν στην πτώση του καθεστώτος. Θα συμφωνούν και οι λάτρεις των Rage Against The Machine πως η εικόνα του στωικά φλεγόμενου μάρτυρα αποτελεί μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες κι εκκωφαντικές.
5+1. Λαμπράκης και Σολωμού
Το αφιέρωμα κλείνει με αναφορά σε δύο ελληνικές περιπτώσεις που εκ πρώτης όψεως μπορεί να διαφέρουν, ωστόσο και οι δύο συγκλίνουν στο εξής: Τόσο ο Λαμπράκης, όσο και ο Σολωμού, επέλεξαν να μην υπακούσουν σε μια εξουσία την οποία έκριναν ως μη δίκαιη και με τις κινήσεις τους κατάφεραν να γίνουν σύμβολα πολιτικής αντίστασης. Η περίπτωση του Γρηγόρη Λαμπράκη, του βουλευτή της ΕΔΑ, ο οποίος μετά τη μνημειώδη (κι απαγορευμένη από την κυβέρνηση) Πορεία Ειρήνης τον Απρίλιο του 1963 από τον Μαραθώνα στην Αθήνα, μπήκε στο στόχαστρο των παρακρατικών και δολοφονήθηκε ένα μήνα αργότερα στη Θεσσαλονίκη. Ο θάνατός του προκάλεσε τεράστιες διαδηλώσεις και πλήθος αντιδράσεων σε εσωτερικό κι εξωτερικό, σημαίνοντας την αρχή ενός πρωτόγνωρου για τη χώρα πολιτικού ντόμινο.
Από την άλλη μεριά, η περίπτωση του Σολωμού Σολωμού, του κύπριου ακτιβιστή που αρνήθηκε να υπακούσει στην εξουσία μιας κατοχικής δύναμης, επιχειρώντας μια ριψοκίνδυνη κίνηση με τεράστιο συμβολισμό. Τα στρατεύματα κατοχής μπορεί να μην κουνήθηκαν έκτοτε ρούπι, σε κάθε περίπτωση όμως ο Σολωμός Σολωμού έδειξε με το παράδειγμά του πως σε κάποιες περιπτώσεις οι μάχες δίνονται για να κρατάνε τη σπίθα αναμμένη και όχι απαραίτητα για να κερδίζονται.
