Με το που εμπλέκονται οι λέξεις «υγιεινή» και «Μεσαίωνας», ο κόσμος συνηθίζει να μπαίνει κατευθείαν στην σκέψη ότι ο κόσμος ήταν ο πιο βρόμικος που πέρασε ποτέ από τον πλανήτη. Αρχικά, η οποιαδήποτε σύγκριση με την ιστορία του σήμερα δεν μπορεί να γίνει. Σε όλα τα στάδια της ανθρώπινης ιστορίας, υπάρχουν άνθρωποι που τηρούσαν την υγιεινή και άνθρωποι που δεν την τηρούσαν. Όμως οι πόλεμοι και οι θάνατοι, προφανώς και έπαιξαν τον ρόλο τους στο πώς διαδιδόταν τα μικρόβια. Και από αυτό δεν μπορούσε να σε σώσει κανένα μπάνιο.
Σε αντίθεση λοιπόν με την κοινή ανιστόρητη άποψη, ο μεσαιωνικός κόσμος πάλευε να τηρήσει τα πρότυπα υγιεινής, για τον απλούστατο λόγο πως ήξεραν ότι δεν θα την βγάλουν καθαρή αν δεν πλενόντουσαν. Πολλοί άνθρωποι λοιπόν, είτε ευγενείς, είτε κληρικοί, είτε δουλοπάροικοι, πάλευαν κυριολεκτικά να μείνουν καθαροί παρά τις αντιξοότητες της εποχής. Και ας ξεκινήσουμε από το πρώτο και απλό ερώτημα. Έκανε μπάνιο ο κόσμος;
Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, οι μεσαιωνικοί «γιατροί» της εποχής, ήταν ενθουσιώδεις για τα οφέλη του μπάνιου. Κατά τη διάρκεια των επιδημιών ήταν το πιο σύνηθες , αλλά οι λόγοι σκέφτηκαν επίσης ότι το μπάνιο θα μπορούσε να αποτρέψει και να θεραπεύσει ασθένειες και το συνιστούσαν για καταστάσεις που κυμαίνονταν από πέτρες στην ουροδόχο κύστη έως μελαγχολία. Το νυχτερινό μπάνιο ή το πλύσιμο των ποδιών ήταν μια δημοφιλής όψιμη μεσαιωνική θεραπεία για το κοινό κρυολόγημα. Όλα τα παραπάνω τα ξέρουμε από σημειώσεις της εποχής και από βιβλία με πιο γνωστό εκείνο του Γιλβέρτου του Αγγλικού που υπολογίζεται ότι έγραψε το ιατρικό του εγχειρίδιο το 1230 – την εποχή δηλαδή του Ώριμου Μεσαίωνα. Τέλος, έχουμε στοιχεία για βασιλείς όπως ο Ιωάννης ο Γαιοκτήμονας που ταξίδευε με μπανιέρα ή ο Εδουάρδος Γ' που αγόρασε νέες βρύσες για τον θάλαμο μπάνιου του Γουέστμινστερ.
Πολλές ανέσεις δεν υπήρχαν, αλλά ότι ο κόσμος έκανε ό,τι μπορούσε και αυτό είναι μια πραγματικότητα. Αυτή η πολυτέλεια περιοριζόταν στις μεγαλόπρεπες βασιλικές κατοικίες, αλλά πολλά νοικοκυριά είχαν συνήθως μια μεγάλη ξύλινη μπανιέρα -κάποιες φορές επενδυμένη με ύφασμα- και μπορούσε να γεμίσει με ζεστό νερό που ζεσταινόταν πάνω από φωτιά. Η ιδιοκτησία σε λεκάνες και κανάτες που χρησιμοποιούνται για το πλύσιμο των χεριών και του προσώπου, βρισκόταν στα σπίτια όλων με εξαίρεση των δουλοπάροικων που ήταν στα όρια της εξαθλίωσης. εκτείνεται σε όλους εκτός από τους φτωχότερους.
Όμως ας πάρουμε την μεσαιωνική Γαλλία. Οι κάτοικοι της πόλης μπορούσαν από τις αρχές του 1000, να απολαύσουν μια εκδρομή στα δημόσια λουτρά και να πλυθούν. Ο Αλέξανδρος του Νέκαμ, που έζησε στο Παρίσι τη δεκαετία του 1170, παραπονέθηκε ότι τον ξυπνούσαν συχνά το πρωί από τις κραυγές στο δρόμο: «Τα μπάνια είναι ζεστά!» Μερικές δεκαετίες αργότερα, υπήρχαν τουλάχιστον 32 δημόσια λουτρά στην πόλη.
Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, πολλοί άνθρωποι πλένονταν σε ποτάμια, ρυάκια και λίμνες. Δυστυχώς, γνωρίζουμε για τέτοιες πρακτικές υπαίθριας κολύμβησης κυρίως από τα αρχεία των ιατροδικαστών, τα οποία περιλαμβάνουν πολυάριθμες περιπτώσεις θανάτου από πνιγμό - ναι, ο κόσμος δεν ήξερε να κάνει μπάνιο για τον απλούστατο λόγο πως πίστευε ότι δεν το χρειαζόταν. Γνώριζαν επίσης καλά τη σημασία της καλής στοματικής υγιεινής. Τους συνέστησαν να ξεπλένουν τα δόντια τους με νερό όταν ξυπνούν, για να ξεπλένουν τυχόν βλέννα που είχε συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια της νύχτας. Για ακόμη μια φορά, ο Γιλβέρτος ο Αγγλικός, πρότεινε το τρίψιμο των δοντιών με σκόνες από βότανα όπως μέντα ή μαντζουράνα, αν και προειδοποίησε να μην χρησιμοποιούνται καυτά μπαχαρικά γιατί θα έκαναν τα δόντια να σαπίσουν. Ο Γεράλδος της Ουαλίας αναφέρει πως οι Ουαλοί ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδεις καθαριστές δοντιών καθότι «τα καθαρίζουν συνεχώς με πράσινους βλαστούς φουντουκιάς και μετά τους τρίβουν με μάλλινα υφάσματα μέχρι να γυαλίσουν σαν ελεφαντόδοντο».
Πιο αραιό ήταν το πλύσιμο των ρούχων, όχι επειδή δεν συνέβαινε, αλλά επειδή ο κόσμος είχε την άποψη σε κάποιες χώρες όπως η Αγγλία, πως το νερό πρέπει να περιέχει ούρα για να σκοτώσει τα μικρόβια. Οπότε ναι, εκεί είχαμε αποτύχει σαν ανθρωπότητα.
Φυσικά οι πιο διάσημοι εκείνοι της εποχής ήταν που όριζαν την άποψη που είχε ο κόσμος για το παρελθόν, οπότε δεν είναι τυχαίο ότι κάποιοι γνωστοί ηγεμόνες και ευγενείς έπαιρναν βραβείο μπόχας. Η Ελισάβετ Α’ είχε τρομαχτικά δόντια εξαιτίας των πολλών γλυκών που έτρωγε, ενώ η Ισαβέλλα -που χρηματοδότησε τα ταξίδια του Κολόμβου, περηφανευόταν πως είχε κάνει μόλις δύο φορές στη ζωή της μπάνιο. Ο αρχιεπίσκοπος του Χέρερφορντ δεν έκανε ποτέ μπάνιο σύμφωνα με τους υπηρέτες του, ενώ ο περίφημος Τόμας Μπέκετ είχε εσώρουχα γεμάτα ψύλλους. Πάντα υπήρχαν βρωμιάρηδες στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι κάποιοι δεν προσπαθούσαν.
Οπότε ας μας δώσουμε ένα μπράβο σαν ανθρωπότητα, γιατί προσπαθούσαμε παρόλες τις αντίξοες συνθήκες.
