Αν προσπαθήσεις να σκεφτείς πότε ξεκίνησαν όλα, θα σου φανεί δύσκολο να ορίσεις μία σαφή χρονική στιγμή. Τη μία μέρα, πηγαίναμε κανονικά στη δουλειά σα να μη συμβαίνει τίποτα, ακούγοντας για έναν ιό 7.000 χιλιόμετρα μακριά σε μία επαρχιακή πόλη της Κίνας. Την άλλη, το καθεστώς καραντίνας τέθηκε σε εφαρμογή κι η πόρτα του σπιτιού ανοιγοκλείνει πια μόνο για τις απολύτως απαραίτητες ανάγκες, ένα αναγκαίο μέτρο για την αναχαίτιση της επέλασής του.
Tη στιγμή που μιλάμε, ο αριθμός των νοσούντων από κορονοϊό έχει ξεπεράσει τους 500.000 σε παγκόσμια κλίμακα. Οι νεκροί αυξάνονται μέρα με τη μέρα, ξεπερνώντας κατά πολύ τον SARS που εμφανίστηκε τον Νοέμβριο του 2002 στη Νότια Κίνα. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό έχουν αρχίσει και κυκλοφορούν ποικίλοι προβληματισμοί σχετικά με ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του: τις μεταλλάξεις.
Τι πραγματικά είναι η μετάλλαξη;
Όσο τρόμο κι αν έχουν προκαλέσει οι ταινίες αποκάλυψης με τον όρο, στην πραγματική ζωή «μετάλλαξη» δε συνεπάγεται ανεξέλεγκτα zombie που αναζητούν ανθρώπινη σάρκα για να τραφούν. Για την ακρίβεια, πρόκειται για μία διαδικασία που συμβαίνει πολύ πιο συχνά απ’ αυτό που φανταζόμαστε.
Οι μεταλλάξεις είναι ουσιαστικά λάθη. Όπως μαθαίναμε στο σχολείο, τα γενετικά υλικά DNA και RNA αναπαράγονται. Αυτή είναι μία βιολογική διαδικασία, που ακολουθείται σε όλους τους έμβιους οργανισμούς και ουσιαστικά πρόκειται για την παραγωγή δύο ολόιδιων αντιγράφων τους από ένα αρχικό μόριο για τη συνέχιση του είδους.
Κάποιες φορές, όμως, κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας συμβαίνουν λάθη και το αρχικό DNA/RNA καταλήγει να μην παραγάγει μία ακριβώς ίδια ρέπλικα, έχοντας ως αποτέλεσμα τις γνωστές σε όλους μεταλλάξεις. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με άλλες διεργασίες του DNA, όπως στη μίτωση και τη μείωση των κυττάρων.
Τι συμβαίνει στην περίπτωση του κορονοϊού;
Τον Δεκέμβρη του 2019, άρχισαν να φτάνουν οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη ενός άγνωστου ιού που βρισκόταν πίσω από πολλές περιπτώσεις ασθενών με πνευμονία στη Wuhan, την επαρχιακή και πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της Κεντρικής Κίνας. Η βρώση κι η παράνομη αγοραπωλησία άγριων ζώων -στη συγκεκριμένη περίπτωση, νυχτερίδων- φαίνεται ότι ήταν αυτή που οδήγησε στο ξέσπασμα του Covid-19, όπως παρουσιάστηκε μέσα από τη μελέτη ιολόγων του Πανεπιστημίου της Wuhan.
Στη σύντομη πορεία του στο ανθρώπινο είδος, όμως, ο RNA ιός SARS-CoV-2 έχει μεταλλαχθεί κι αυτό είναι γεγονός. «Η πληθυσμιακή γενετική ανάλυση 103 γονιδιωμάτων SARS-CoV-2 έδειξε ότι αυτοί οι ιοί εξελίχθηκαν σε δύο βασικούς τύπους -οριζόμενοι ως L και S- οι οποίοι καθορίζονται από δύο διαφορετικά SNP (μονονουκλεοτιδικοί πολυμορφισμοί) που δείχνουν σχεδόν απόλυτη σύνδεση στα ιϊκά στελέχη που έχουν ταξινομηθεί μέχρι σήμερα. Αν και ο τύπος L -70%- είναι πιο κυρίαρχος από τον τύπο S -30%- ο τύπος S βρέθηκε να είναι η προγονική εκδοχή». Δηλαδή, ο αρχικός τύπος του κορονοϊού κάποια στιγμή στην πορεία του πράγματι μεταλλάχθηκε στους S και L, με τον τελευταίο να αποτελεί μία πιο επιθετική του εκδοχή και με μεγαλύτερη ταχύτητα διάδοσης. Ωστόσο, λόγω της εστίασης της ανθρώπινης παρέμβασης σε αυτόν, αφού παρουσιάζει τα πιο εύκολα να διαγνωστούν συμπτώματα, η συχνότητα εμφάνισής του έχει ελαττωθεί, δίνοντας χώρο στην αύξηση των ποσοστών του παλαιότερου, S.
Για να το πάμε ακόμα παραπέρα, οι μεταλλάξεις του κορονοϊού το πιο πιθανό είναι ότι άρχισαν πριν καν εμφανιστεί το πρώτο κρούσμα της Wuhan, για να μπορέσει να μεταδοθεί από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους, με την ίδια λογική που μεταλλάξεις στον HIV τού επέτρεψαν να μεταπηδήσει από τις μαϊμούδες στους χιμπατζήδες κι από τους χιμπατζήδες στους ανθρώπους.
Τι γίνεται με το εμβόλιο όταν έχει γίνει μετάλλαξη;
Θα έλεγε κανείς ότι εφόσον υπάρχει μετάλλαξη, άρα ένας παραλλαγμένος ιός, ένα ενδεχόμενο εμβόλιο που έχει παρασκευαστεί με βάση έναν προηγούμενο τύπο δε θα είναι αποτελεσματικό. Το καλό είναι ότι αυτό δεν ισχύει, αφού πρώτα απ’ όλα μιλάμε για δύο ακολουθίες στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ίδιες. Έπειτα, μπορούμε να κοιτάξουμε παραδείγματα, όπως αυτό του κίτρινου πυρετού, το εμβόλιο του οποίου αναπτύχθηκε το 1937 και είναι αποτελεσματικό μέχρι σήμερα, παρά το γεγονός ότι ο ιός έχει υποστεί μεταλλάξεις.
Στα πιο αισιόδοξα νέα, σύμφωνα με την Guardian, οι υγειονομικές αρχές της Κίνας κοινοποίησαν την αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου, ονόματι Avigan, που χρησιμοποιούν στην Ιαπωνία για νέα στελέχη της γρίπης, σε ασθενείς που πάσχουν από κορονοϊό, επιταχύνοντας την ίασή τους -4 μέρες μετά τη λήψη του. Την ίδια ώρα που στις 16 Μαρτίου ανακοινώθηκε ο πρώτος εθελοντής για την κλινική δοκιμή του εμβολίου που θα γίνει στο Kaiser Permanente Washington Health Research Institute στο Seattle και μέσα στις επόμενες έξι εβδομάδες πρόκειται να συμμετέχουν άλλοι 45, στους οποίους θα ελεγχθεί η αντίδραση του ανοσοποιητικού. Λόγω της αναγκαιότητας της κατάστασης, μάλιστα, το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Μεταδιδόμενων Νοσημάτων (NIAID) των ΗΠΑ έδωσε το πράσινο φως για δοκιμές απευθείας σε ανθρώπους, χωρίς να έχουν προηγηθεί σε ζώα.
Είναι τελικά οι μεταλλάξεις το πρόβλημα με τον κορονοϊό;
Η απάντηση στο ερώτημα βρίσκεται κάπου στη μέση. Οι μεταλλάξεις αποτελούν απρόβλεπτες διαδικασίες. Όχι μόνο για τον κορονοϊό, αλλά για οποιονδήποτε έμβιο οργανισμό. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί η κάθε μία από αυτές. Αν θα αποδυναμώσει τον ίδιο τον ιό, δίνοντας προβάδισμα στον ξενιστή ή αν θα τον ισχυροποιήσει, καθιστώντας τα πράγματα για τον φορέα πιο δυσμενή. Ως εκ τούτου, ναι, δυνητικά αποτελούν το πρόβλημα. Όχι, όμως, σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτό που θα περιμέναμε στην πορεία ζωής οποιουδήποτε άλλου ιού.
Στην παρούσα φάση, πιο επικίνδυνη κρίνεται η παράβλεψη των μέτρων προστασίας και ιδίως η μη τήρηση του περίφημη εγκλεισμού στο σπίτι, που είναι ίσως και το πιο σημαντικό στον περιορισμό της μετάδοσης του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο και, κυρίως, αυτό που βρίσκεται απόλυτα στον δικό μας έλεγχο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στην Ιταλία τα ποσοστά κρουσμάτων και θνησιμότητας είναι πλέον μεγαλύτερα κι από αυτά της Κίνας, αν σκεφτείς ότι τα μέτρα πάρθηκαν όταν πλέον ήταν αργά κι η κατάσταση είχε ήδη ξεφύγει.
«Αν και η πλειοψηφία των ανθρώπων θα έχει ήπια συμπτώματα, θα υπάρξουν άνθρωποι που θα έχουν τον ιό αλλά κανένα απολύτως σύμπτωμα, γι’ αυτό κι η κοινωνική απόσταση απ’ όλους είναι τόσο σημαντική, γιατί ακόμα και να νιώθεις καλά, μπορείς να μολύνεις αυτούς που βρίσκονται γύρω σου», είπε στο Fox η Jerri Jorgensen, που νόσησε σε ένα από τα χειρότερα ξεσπάσματα της πανδημίας, στο πλοίο Princess Diamond, και ξεπέρασε τον κορονοϊό.
