Τον τελευταίο καιρό γίνεται μεγάλη συζήτηση για το πώς οι νέοι σήμερα γίνονται λιγότερο ευφυείς, με τον εγκέφαλό τους να μετατρέπεται σε πολτό από τα TikTok και τα Instagram Reels, ανίκανοι να συντάξουν μια πρόταση χωρίς τη βοήθεια του ChatGPT ή να διαβάσουν οποιοδήποτε βιβλίο που δεν είναι ένα «καυτό» ρομαντικό φαντασίας με κεφάλαια μιας σελίδας. Αλλά υπάρχει και ένα καλό νέο (ή, τέλος πάντων, ένα νέο που μπορεί να μετριάσει την αυτάρεσκη ανησυχία των millennials, των Gen Xers, των boomers) αποδεικνύεται ότι όλοι οι υπόλοιποι γίνονται επίσης πιο ανόητοι.
Δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι γίνονται εγγενώς λιγότερο έξυπνοι και πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος μέτρησης της ευφυΐας (μια ιδέα που αγγίζει τα όρια της ευγονικής). Ωστόσο, σύμφωνα με ένα πρόσφατο άρθρο των Financial Times, το οποίο ανέλυσε πολλαπλές μελέτες από όλο τον κόσμο, παρατηρείται μια απότομη μείωση στην «ικανότητα του μέσου ανθρώπου να συλλογίζεται και να λύνει νέα προβλήματα». Ο OECD – ένας οργανισμός που εκπροσωπεί κυρίως πλούσιες χώρες του Παγκόσμιου Βορρά – διαπιστώνει ότι οι 15χρονοι έφτασαν στο αποκορύφωμα των δεξιοτήτων ανάγνωσης, μαθηματικών και επιστήμης το 2012, με τις επιδόσεις να πέφτουν έκτοτε. Ο αριθμός των 18χρονων που αναφέρουν δυσκολίες στη σκέψη, τη συγκέντρωση και την εκμάθηση νέων πραγμάτων – που παρέμεινε σταθερός τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 – εκτοξεύθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 2010, σύμφωνα με την ετήσια μελέτη Monitoring the Future. Αυτές οι τάσεις δεν περιορίζονται σε μία μόνο γενιά: τα στοιχεία του OECD δείχνουν ότι οι ενήλικες όλων των ηλικιακών ομάδων δυσκολεύονται όλο και περισσότερο με τη συλλογιστική σκέψη, την αριθμητική και την επίλυση προβλημάτων, ενώ η μείωση των δεξιοτήτων ανάγνωσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητική.
Οι αιτίες διαφέρουν από χώρα σε χώρα – οι ΗΠΑ, με τα υψηλά επίπεδα ανισότητας και τη χρόνια υποχρηματοδότηση της δημόσιας εκπαίδευσης, βιώνουν εντονότερες πτώσεις από χώρες όπως η Φινλανδία. Αλλά δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη ότι η τεχνολογία των smartphones παίζει καθοριστικό ρόλο σχεδόν παντού: πολλές πρόσφατες μελέτες υποδηλώνουν ότι το διαδίκτυο αποδυναμώνει τη συγκέντρωσή μας, επηρεάζει τη μνήμη μας και ακόμη και συρρικνώνει τον εγκέφαλό μας, και οι περισσότεροι από εμάς το καταλαβαίνουμε αυτό διαισθητικά – κάποιοι αντιδρούν αμυντικά στην ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν αρνητικές συνέπειες από το να περνάς 10 ώρες την ημέρα στην οθόνη, αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι αυτοί είναι η μειοψηφία.
Τι λέει η μουσική που ακούς για τον δείκτη νοημοσύνης σου
Παράλληλα με την άνοδο των smartphones, διαβάζουμε λιγότερα βιβλία και άρθρα εφημερίδων και καταναλώνουμε περισσότερες αναρτήσεις στα social media και βίντεο. Δεν χρειάζεται να είσαι καθηγητής λογοτεχνίας για να βρεις αυτές τις τάσεις ανησυχητικές: όσο περισσότερο μειώνεται η ικανότητά μας να διαβάζουμε και να σκεφτόμαστε κριτικά, τόσο πιο ευάλωτοι γινόμαστε στη χειραγώγηση από δημαγωγούς όπως ο Elon Musk.
Το πρόβλημα δεν είναι τόσο το διαδίκτυο αυτό καθαυτό, όσο ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένο σήμερα: οι ατελείωτες ροές, ο συνεχής καταιγισμός περιεχομένου που μας παρουσιάζεται παθητικά αντί να το αναζητούμε ενεργά. Αυτό αντιπροσωπεύει «μια μετατόπιση από τη συμπεριφορά που κατευθύνουμε εμείς οι ίδιοι στην παθητική κατανάλωση και τη συνεχή εναλλαγή πλαισίου», γράφει ο John Burn-Murdoch στους Financial Times. Από μια άποψη, αυτό είναι καλό νέο: οι εταιρείες που ελέγχουν το διαδίκτυο έχουν συμφέρον να το κάνουν όσο πιο εθιστικό γίνεται, αλλά ίσως θα μπορούσε να υπάρξει μια εκδοχή του που δεν τηγανίζει το μυαλό μας, που δεν στραγγίζει μέχρι και την τελευταία σταγόνα της προσοχής μας για χάρη του κέρδους.
Τουλάχιστον, τώρα πρέπει να σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι αυτό είναι ένα πρόβλημα που αφορά μόνο τους κάτω των 25, λες και οι μεγαλύτερες γενιές περνούν τον χρόνο τους διαβάζοντας Χάιντεγκερ αντί να βλέπουν Instagram Reels στα μέσα μεταφοράς, όπως όλοι οι υπόλοιποι.
