Πήραμε σαν αφορμή τα γενέθλια του Γερμανού φιλόσοφου Φρειδερίκου Νίτσε - γεννήθηκε σαν σήμερα το 1844 - για να μιλήσουμε σχετικά με ένα κάπως παρεξηγημένο πλέον ζήτημα. Το κίνημα του Μηδενισμού.
Ιστορικά, τον όρο τον εισήγαγε πρώτος ο Ρώσος Ιβάν Τουργκένιεφ στο μυθιστόρημα του Πατέρες και Γιοι, για να περιγράψει τον οξύ χαρακτήρα του Μπαζάρωφ.
Ναι, ο Σαρτρ είχε δίκιο όταν έλεγε πως η κόλαση είναι οι Άλλοι. Αλλά αυτό πως συγκολείται με τα σημερινά δεδομένα; Σε τι μπορεί να μας χρησιμεύσει μία μηδενιστική θέαση του κόσμου; Πώς η καταδολίευση της θετικότητας μπορεί να μας πάει λίγο ακόμη πιο κοντά στα χνώτα μίας ανέλπιδης ημέρευσης των παθών μας;
Martin Heidegger: Πώς η φιλοσοφία μπορεί να σώσει την Ιστορία και τον Άνθρωπο
Όλα είναι ζήτημα κατανόησης. Ο χρόνος είναι αυτός που φέρνει την συσχέτιση με την αμφιλύκη της πραγματικότητας μας.
Όταν ρέπεις περισσότερο προς μία καταστροφή, προς μία προσωπική βούληση κι όχι προς μία καλόβολη ή εύκολη, κοινωνικά αλλά και ηθικά, συλλογιστική, τότε ίσως κάποιος να βγάλει το εξαθλειωμένο κεφάλι του μέσα απ’ την τρύπα του ρολογιού και να σου πει: «Είστε μηδενιστής φίλτατε».
Και κάπου εκεί εσύ πρέπει μετά να ενσαρκώσεις και να μιμηθείς την αθάνατη σκηνή με τον πράκτωρ Θου Βου (Θ. Βέγγος), να ξεθάψεις δηλαδή την ξύλινη αυτοσχέδια σφενδόνη σου που έχεις μονίμως στην πίσω τσέπη και να τον αναγκάσεις να μπει πάλι μέσα στη φωλιά του, ανεπιστρεπτί.
Χαμένος στα προάστια: Η απρόοπτη χρησιμότητα του να μην θυμάσαι που πάρκαρες
Ο κοινός νους συμπλέει με το σκεπτικό της πόλης, της εκάστοτε πόλης, μία πόλη όμως που τείνει να ενοποιείται και να γίνεται μία μάζα στις καρδιές των κατοίκων της. Η έννοια της πόλης από μόνης της εισαγάγει την ορμέμφυτη τάση των όντων προς το Μηδέν.
Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ αναφέρει, άκρως παραστατικά, στο μείζων έργο του Η Παρακμή της Δύσης: «Κάποτε η επαρχία είχε την επαρχιακή πόλη και της έδινε όλο της το αίμα. Πλέον η γιγαντιαία πόλη ρουφάει την επαρχία μέχρι το μεδούλι, ακατάπαυστα κι ακόρεστα, καταναλώνει φρέσκα ρυάκια ανθρώπων, μέχρι που ή ίδια η επαρχία να πεθάνει και να τελειώσει μέσα σε μία ακατοίκητη ερημιά».
Κάπως έτσι εγκαθιδρύθηκε και ο λεγόμενος και πλέον μελιχρός στ’ ανήσυχα μυαλά, μηδενισμός ή nihilism στη σκέψη των ανθρώπων, από πολύ πριν τις αρχές του εικοστού αιώνα. Φυσικά σ’ αυτό έβαλε το χεράκι της η Δυτική φιλοσοφία αλλά και η έντονη βιομηχανοποίηση των καιρών.
Συνώνυμα του μηδενισμού βρίσκουμε μέσα στην βιομηχανική επανάσταση όσα θέλουμε. Δεν είναι δα και κάτι το δύσκολο να αντιστρέψει κανείς τους ρόλους της τεχνολογίας και να τους καταστήσει αντι-ανθρωπιστικούςς και γενικώς να τους στολίσει εύκολα με πολλά μη κολακευτικά επίθετα.
Ίσως ο πρώτος μηδενιστής της Ευρώπης να υπήρξε ο Νίτσε, που με το έργο του έξυψωσε τη Δύναμη σε δυσθεώρητα σημεία της σκέψης. Με τον Υπεράνθρωπο όμως αυτόματα προετοίμασε το έδαφος για μία πολιορκία του ίδιου του του γαλβανισμένου Μηδενισμού, τον οποίο εκείνος στην ουσία εφήυρε και τελικά απαρνήθηκε στο τέλος, όλα μέσα απ’ την δική του πνευματική αρρώστια, η οποία τον κατέτρεχε όλη του τη ζωή και στο τέλος τον αποτελείωσε μέσα στη τρέλα.
Τι είναι όμως μηδενισμός;
Μηδενισμός είναι η δύναμη της σκέψης να ισοπεδώνει τα πάντα στο διάβα της, είναι ο αμοραλισμός, είναι η μεταφυσική άρνηση κάθε λογικής, κάθε νοήματος που μπορεί να ανεγερθεί εξ ανθρωπίνων όντων κι εκ Φύσεως. Κοινωνικός και ιστορικός μηδενισμός όπου οι δομές καταλύονται σαν άνευ νοήματος, όπου η Ιστορία η ίδια δεν έχει καμία εξελικτική δυνατότητα.
Οι ύπατες αξίες υποτιμώνται. Κι επειδή η ηθική δεν δικαιούται κανένα μέρισμα θεωρείται σαν η ίδια Μηδενιστική.
Ίσως η μεγαλύτερη πηγή μηδενισμού στην σύγχρονη λογοτεχνία, σύμφωνα με τον Ερνστ Γιούνκερ, να υπήρξε ο χαρακτήρας του Ντοστογιέφκσι, Ρασκόλνικοφ. Το αστείο εδώ είναι πως ο Γερμανός φιλόσοφος είναι άθεος ενώ ο Ρώσος μυθιστοριογράφος φανατικός χριστιανός και μάλιστα Ορθόδοξος.
Πώς το μπαρ έγινε ο παράδεισος ενός αμετανόητου και μοναχικού εργασιομανή
Ο μηδενισμός φέρει αβαρίες ακούσιες προς την κοινωνία των ειδών. Μπορεί να ενώσει εκεί που φαινομενικά φαίνεται να διαχωρίζει. Ο μηδενισμός είναι μία πανάκεια της νευρικότητας του πολιτισμού μας, ένα ηρεμιστικό, που αρνείται όμως τον εαυτό του και το καθιστά placebo.
Ο μηδενισμός μπορεί να διακριθεί διάστικτος στους δύο τελευταίους αιώνες μέσα από την λογοτεχνία και τη φιλοσοφία: Σαρτρ, Κάφκα, Ρίλκε, Λωτρεαμόν, Ρεμπώ, Χάιντεγκερ και τόσοι άλλοι που δεν θα χωρούσε η σελίδα μας.
Ο μηδενισμός διαρκώς αναμοχλεύει μία απολεσθείσα πραγματικότητα, αλλά χωρίς αυτόν δεν θα ήταν δυνατόν να φτάσουμε μέχρι το σήμερα, μ’ όλη την συνειδητοποιημένη και βιωμένη μας αυθεντία σαν κοινωνία. Tο Μηδέν έχει πλέον ξεπεραστεί και να που τώρα πλέουμε σε άγνωστα νερά. Τα νερά του μετά.
Η μηδενιστική σκέψη τελεί σχεδόν κοινωνικό έργο μέχρι και σήμερα: Ανάγει τον κόσμο σε έναν κοινό παρονομαστή, εκεί δηλαδή που τα υπόλοιπα κινήματα αποτυγχάνουν.
Αν ο μέτα-καπιταλισμός του σήμερα έχει έναν παππού αυτός σίγουρα είναι ο Μηδενισμός και μόνο απ’ αυτό το συγγενικό συμβάν πρέπει να τιμούμε τους προγόνους μας.
Δες το παρακάτω άλμπουμ για να δεις μερικά από τα πιο σημαντικά έργα του μηδενισμού παγκοσμίως:
