Ας το κάνουμε λίγο εικόνα. Ο πιο επιδραστικός φιλόσοφος την εποχής, καταφθάνει στην αυλή του πιο ισχυρού βασιλιά στη Μεσόγειο. Ο στόχος του είναι να διδάξει το νεαρό πρίγκιπα Αλέξανδρο τον Γ’ και συνάμα τους γόνους της αριστοκρατίας της Μακεδονίας. Η σχέση του Αλέξανδρου με τον Αριστοτέλη, θα ήταν μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού και αναζήτησης της αλήθειας μέσα από διαφορετικές οπτικές.
O στόχος άλλωστε του Αριστοτέλη, ήταν να διαμορφώσει έναν ηγεμόνα μέσα από την Αρετή και την Αλήθεια, ώστε να μπορέσει να γίνει ένα δίκαιος βασιλιάς για τους υπηκόους του. Παρόλα του τα παραπτώματα σαν χαρακτήρας, ο Φίλιππος ο Β΄ επένδυσε στις σπουδές του γιου του, καθιστώντας τον Αριστοτέλη όχι μόνο δάσκαλο του νεαρού πρίγκιπα, αλλά υπεύθυνο για την ανατροφή του. Για πάνω από τρία χρόνια, διαμόρφωσε τη σκέψη του Αλέξανδρου για τα πάντα, από την ηγεσία και τη φυλή έως τις φυσικές επιστήμες, τη φιλοσοφία και τα μαθηματικά. Η προσέγγιση του Αριστοτέλη ήταν ολιστική, με στόχο να καλλιεργήσει όχι μόνο τη διάνοια αλλά και τον χαρακτήρα του βασιλικού μαθητή του.
Η εκπαίδευση του Αλέξανδρου υπό τον Αριστοτέλη δεν περιορίστηκε σε ένα συγκεκριμένο παιδαγωγικό χώρο. Ο φιλόσοφος εκμεταλλεύτηκε το φυσικό περιβάλλον, οδηγώντας τον Αλέξανδρο σε περιπάτους στους κήπους και εμπλέκοντάς τον σε συζητήσεις για τον φυσικό κόσμο. Αυτές οι εξερευνήσεις ενθάρρυναν μια αίσθηση θαυμασμού και περιέργειας στον Αλέξανδρο, ιδιότητες που θα τον εξυπηρετούσαν καλά στις μεταγενέστερες κατακτήσεις του και που θα τον οδηγούσαν -από ένα σημείο και μετά- να οδηγήσει τον στρατό του μέχρι την Ινδία. Ο Αλέξανδρος από πρίγκιπας έγινε κατακτητής, από κατακτητής ηγεμόνας, από ηγεμόνας νομοθέτης και από νομοθέτης εξερευνητής. Και αυτό, επειδή οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη δεν ήταν αφηρημένες. Βασίστηκαν στην παρατήρηση και την εμπειρία, ενθαρρύνοντας τον Αλέξανδρο να σκέφτεται κριτικά και αναλυτικά για οτιδήποτε αντίκριζε στο φάσμα της Αλήθειας του. Ο Αριστοτέλης βρήκε στον Αλέξανδρο ένα δεκτικό και διερευνητικό μυαλό, πρόθυμο να εμβαθύνει σε πολύπλοκα θέματα και να αμφισβητήσει τις κυρίαρχες ιδέες. Ο Αλέξανδρος, με τη σειρά του, βρήκε στον Αριστοτέλη έναν μέντορα που θα μπορούσε να τον καθοδηγήσει στις περιπλοκές της διακυβέρνησης, της ηθικής και της ηγεσίας. Οι αλληλεπιδράσεις τους χαρακτηρίστηκαν και βασίστηκαν στο διάλογο και τη συζήτηση, ενισχύοντας το δυναμικό μαθησιακό περιβάλλον του νεαρού πρίγκιπα. Πώς όμως η διδασκαλία του Αριστοτέλη καθόρισε τις μεταγενέστερες επιτυχίες του Αλέξανδρου;
Αρχικά πρέπει να θυμηθούμε πως ο Αλέξανδρος πήρε την εξουσία όταν ήταν μόλις 20 ετών. Βρέθηκε αντιμέτωπος με προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της διαφωνίας με τους Μακεδόνες αριστοκράτες και τις αναταραχές των κατακτηθέντων κρατών που είχε υποτάξει ο πατέρας του. Η απάντησή του ήταν γρήγορη και αποφασιστική. Εδραίωσε τη δύναμή του, κατέπνιξε τις εξεγέρσεις και διεκδίκησε την εξουσία του ως ο νέος βασιλιάς της Μακεδονίας.
Τα μαθήματα που είχε μάθει υπό την καθοδήγηση του Αριστοτέλη, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής οξυδέρκειας και της ηθικής ηγεσίας, δοκιμάστηκαν καθώς αντιμετώπιζε αυτές τις πρώτες προκλήσεις. Με εξασφαλισμένη τη θέση του στη Μακεδονία, ο Αλέξανδρος έστρεψε το βλέμμα του προς τα ανατολικά, ξεκινώντας μια εκστρατεία που θα γινόταν ένα από τα πιο αξιόλογα στρατιωτικά εγχειρήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Η κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας που ήταν απλά μία ιδέα από την εποχή του Μιλτιάδη και του Θεμιστοκλή, ξεκίνησε το 334 π.Χ., και από την αρχή, ήταν σαφές ότι ο Αλέξανδρος δεν ήταν απλώς ένας πολεμιστής βασιλιάς, αλλά ένας στρατηγικός και οραματιστής ηγέτης. Οι νίκες του στο Γρανικό ποταμό, στην Ισσό, στα Γαυγάμηλα, έδειξαν όχι μόνο τη στρατιωτική του ικανότητα αλλά και το ταλέντο να εμπνέει τα στρατεύματά του. Ο σημερινός κόσμος σε ένα μεγάλο ποσοστό, αδυνατεί να καταλάβει το εγχείρημα του Αλέξανδρου για την εποχή του.
Οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου δεν οδηγήθηκαν -αποκλειστικά- από δίψα για δύναμη και δόξα. Ήταν προϊόν της Ελληνιστικής Περιόδου που διένυε ο τότε γνωστός κόσμο, με το νεαρό βασιλιά να είναι μεγαλωμένος με την αίσθηση μίας κατ’ επέκταση πολιτιστικής αποστολής και την επιθυμία διάδοσης ελληνικών ιδεών και αξιών. Καθώς περνούσε στη Μικρά Ασία, την Αίγυπτο και την Περσία, προώθησε ενεργά τη συγχώνευση ελληνικών και τοπικών πολιτισμών, μια πολιτική που αργότερα θα γινόταν γνωστή από τους ιστορικούς ως εξελληνισμός. Ίδρυσε πόλεις, ενθάρρυνε τους γάμους μεταξύ των στρατιωτών του και των ντόπιων πληθυσμών και η προσέγγισή του ήταν τόσο ρεαλιστική όσο και ιδεαλιστική, αντανακλώντας μια διαφοροποιημένη κατανόηση της διακυβέρνησης και της πολιτισμικής δυναμική. Αυτός ο οραματισμός ήταν κάτι που όχι μόνο δεν υπήρχε εκείνη την εποχή, αλλά όπως αποδείχτηκε και ιστορικά, οι Διάδοχοι δεν κατάφεραν να κρατήσουν το όνειρό του ούτε στο απειροελάχιστο. Για την ακρίβεια, οι Πόλεμοι των Διαδόχων είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα για την προηγμένη αντίληψη του Αλέξανδρου, τη στιγμή που οι Μακεδόνες στρατηγοί του συνέχιζαν να επιθυμούν δόξα και πλούτη. H διάδοση αυτή των ιδεών στους «βάρβαρους» ήταν μάλιστα κόντρα στα πρότυπα του Αριστοτέλη όπου, από την οπτική του φιλόσοφου, οι Έλληνες μπορούν να αντιμετωπιστούν ίσοι και γενναιόδωρα ως φίλοι, αλλά οι μη Έλληνες, οι βάρβαροι, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ζώα ή φυτά. Ανέφερε επίσης ότι οι άνθρωποι των οποίων το δέρμα ήταν πολύ σκούρο ήταν δειλοί, όπως οι Αιγύπτιοι και οι Αιθίοπες. Ο βασιλιάς κράτησε τα μαθήματα του Αριστοτέλη, αλλά για να κυβερνήσει μία χαοτική αυτοκρατορία κατάλαβε ότι έπρεπε να αλλαξεί το σκεπτικό - εξού και ο εξελληνισμός.
Η σχέση του Αριστοτέλη με τον Αλέξανδρο, κάποτε στενή και συνεργατική, έγινε τεταμένη στο τελευταίο διάστημα της βασιλείας του. Η πολιτική δυναμική στην Αθήνα και στον ευρύτερο ελληνιστικό κόσμο ήταν πολύπλοκη και ο Αριστοτέλης βρέθηκε παγιδευμένος, ενώ ο θάνατος του βασιλιά το 323 π.Χ., αποσταθεροποίησε περαιτέρω την περιοχή και ο Αριστοτέλης αντιμετώπισε κατηγορίες για ασέβεια, με αποτέλεσμα να φύγει από την Αθήνα για να αποφύγει μια μοίρα παρόμοια με εκείνη του Σωκράτη.
Η κληρονομιά αυτής της υπέροχης σχέσης μεταξύ Αλέξανδρου και Αριστοτέλη, εκτείνεται πέρα από τα ατομικά τους επιτεύγματα. Συμβολίζει την πιθανή συνέργεια μεταξύ σκέψης και δράσης, θεωρίας και πράξης, διάνοιας και φιλοδοξίας. Λειτουργεί ως υπενθύμιση της μεταμορφωτικής δύναμης της εκπαίδευσης και της καθοδήγησης και του ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν στη διαμόρφωση των ηγετών και να επηρεάσουν την πορεία της ιστορίας. Είναι ο λόγος που η ιστορία της σχέσης τους είναι γνωστή μέχρι σήμερα, προσφέροντας μαθήματα και ιδέες που είναι τόσο επίκαιρες σήμερα όσο ήταν και τότε στην αρχαία Μακεδονία.
Στο ευρύτερο πλαίσιο της ιστορίας, η σχέση Αλέξανδρου και Αριστοτέλη συνέβαλε στη διάδοση του ελληνιστικού πολιτισμού και στη συγχώνευση ανατολικών και δυτικών παραδόσεων. Έθεσε τις βάσεις για την εμφάνιση ενός κοσμοπολίτικου πολιτισμού που θα επηρέαζε την τέχνη, τη λογοτεχνία, την επιστήμη και τη φιλοσοφία για τους επόμενους αιώνες. Η κληρονομιά της σχέσης τους είναι πολύπλευρη, αντικατοπτρίζοντας την πολυπλοκότητα και τον πλούτο των ατομικών συνεισφορών τους και τον μοναδικό δεσμό που μοιράζονταν.
Όμως χάρη στον μεγάλο φιλόσοφο και τα διδάγματα του, κατάφερε να γίνει ο Μέγας Αλέξανδρος που γνωρίζουμε σήμερα.
Πηγές:
Πλούταρχος, Πλουτάρχου Βίοι, 17. Αλέξανδρος
Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια
The Greek and Macedonian Art of War, Frank Adcock, 1962
The Government of Syria under Alexander the Great, A.B. Bosworth, 1974
