Το 1987 ο Pablo Escobar ήταν στην 7η θέση στη λίστα του Forbes με τους πιο πλούσιους του κόσμου. Ήταν μόλις 38 ετών, και η περιουσία του μόνο κατά προσέγγιση μπορούσε να εκτιμηθεί, με τη σημερινή προσαρμογή θα ήταν περίπου στα 60 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά αυτό είναι μόνο ένας αριθμός. Υπάρχουν πολύ πιο εντυπωσιακά οικονομικά μεγέθη για τον γιο ενός φτωχού αγρότη από το Medellin.
Μέχρι τον θάνατό του, τον Δεκέμβριο του 1993, το Forbes τον κατέτασσε στη διάσημη λίστα του και τα 30 δις που του απέδιδαν δεν ήταν μόνο ένας πολύ συντηρητικός υπολογισμός. Παρά τα λεφτά που ξόδευε σε αδιανόητα πράγματα για έναν κοινό θνητό, ο ζωολογικός κήπος ίσως είναι το πιο χαρακτηριστικό, ήταν ο μοναδικός της λίστας με τόσο πολύ ρευστό στη διάθεσή του. Για παράδειγμα παρακολουθήσαμε την «κόντρα» μεταξύ Jeff Bezos και Elon Musk για την πρωτιά στη λίστα ξεχνώντας ότι όλα αυτά τα ζαλιστικά ποσά που ακούγαμε είναι μια θεωρητική εξαργύρωση των μετοχών τους. H επιχείρηση του Pablo Escobar δεν είχε μετοχές, αλλά βουνά ολόκληρα από ναρκοδολάρια. Κατά τα λοιπά η ιστορία της αυτοκρατορίας του δεν διαφέρει και πολύ από οποιαδήποτε ιστορία ενός μονοπωλίου, άρα σίγουρα συναρπαστική.
Το «γόνιμο» έδαφος της Κολομβίας
Η οικονομίες των χωρών της Λατινικής Αμερικής είναι μια πονεμένη ιστορία. Χωρίς ποτέ να έχει επιβληθεί κάτι αντίστοιχο με τη δική Κοινή Αγροτική Πολιτική, κάθε χώρα έπρεπε να ακολουθεί ένα πολύ συγκεκριμένο μοντέλο, το οποίο πολλές φορές άλλαζε, και είχε ως μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση των εισαγωγικών αναγκών των ΗΠΑ. Από μπανάνες και καφέ, μέχρι μετάλλευμα και ξέπλυμα χρήματος, υπήρχε τουλάχιστον μία χώρα να προσφέρει τις υπηρεσίες της.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που η μονοκαλλιέργεια αποδείχτηκε καταστροφική. Η Βραζιλία πλήρωσε βαρύ τίμημα κάθε φορά που παρουσιάστηκε κρίση στην παραγωγή του καφέ, το ίδιο συνέβη και στην Κολομβία όταν η μεταλλευτική δραστηριότητα βίωσε ένα τεράστιο κραχ στα τέλη της δεκαετίας του ‘70. Κι επειδή η οικονομία, όπως και η φύση, απεχθάνεται τα κενά, κάτι άλλο βρέθηκε για να αναπληρώσει αυτό το κενό. Κάτι υπερβολικά καλό θα έλεγε κανείς.
Μια προσφορά που κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί
Η καλλιέργεια και το εμπόριο ναρκωτικών δεν ήταν κάποια καινοτομία για καμία χώρα των Άνδεων, όμως σε αντίθεση με την κάνναβη, η κοκαΐνη αποδείχθηκε πολύ πιο επικερδής. Όταν ο Escobar κατάλαβε ότι για κάθε κιλό πρέπει να επενδύσει 800 κολομβιανά πέσος και τελικά θα του φέρει πίσω 100.000 αμερικάνικα δολάρια, ήξερε ότι έχει μπροστά του τη χήνα με τα χρυσά αυγά.
Αυτή η τόσο μεγάλη ψαλίδα μεταξύ κόστους επένδυσης και τελικής τιμής ήταν το διαβατήριο για να γίνει μια παράνομη δραστηριότητα σχεδόν νόμιμη. Μια δραστηριότητα ή οποία θα είχε γίνει εντελώς νόμιμη αν δεν σκόνταφτε σε κάποια άλλα οικονομικά εμπόδια.
Οι περισσότεροι έμποροι ναρκωτικών δοξάζονται εν κρυπτώ και καταποντίζονται με την εμφάνισή τους. Είναι λογικό κάποιος που ασχολείται με παράνομες δραστηριότητες να ζει στη σκιά, όχι όμως και ο Escobar. Είχε τόσο πολύ ρευστό στη διάθεσή του που μπορούσε να κάνει καμπάνια για να νομιμοποιήσει αυτό που έκανε.
Τηρουμένων των αναλογιών έκανε αυτό που έκαναν χιλιάδες συμπατριώτες μας τα περασμένα χρόνια με τα αυθαίρετα εξοχικά. Ξεκινούσαν να το χτίζουν χωρίς άδεια και κάποια στιγμή το έκαναν νόμιμο πληρώνοντας το αντίστοιχο πρόστιμο και όλοι ήταν πάρα πολύ χαρούμενοι. Μάλιστα σε κάποιες κραυγαλέες περιπτώσεις αυθαιρεσίας, δεν μπορεί να γίνει νομιμοποίηση, αλλά μπορεί να γίνει τακτοποίηση, δηλαδή να απαλλαγεί ο κάτοχός του για 99 χρόνια πληρώνοντας ένα άλλου είδους πρόστιμο. Το ίδιο ακριβώς έκανε και ο Pablo Escobar.
Όταν η πραγματική οικονομία μπαίνει στο παιχνίδι
Το ότι έχτιζε σπίτια για άπορους, γήπεδα για τη γενέτειρά του, το ότι εκλέχτηκε ακόμα και γερουσιαστής, ήταν όλα κομμάτια της στρατηγικής προς τη νομιμοποίηση των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων. Εκεί που άλλοι αγόραζαν πολιτική και αστυνομική επιρροή για να κάνουν τις βρωμοδουλειές τους, ο Escobar αγόραζε απλά χρόνο. Πίστευε πως η αγορά χρόνου που έκανε ήταν ένας πόλεμος φθοράς απέναντι σε όσους στέκονταν εμπόδια στη νομιμοποίηση της κοκαΐνης, ένα όχι εντελώς παράλογο σενάριο.
Βλέπετε ο Escobar έφερνε πολύ χρήμα στην Κολομβία και δεν το κρατούσε όλο για πάρτη του. Ο μηχανισμός που είχε στήσει για να «λαδώνει» τον κρατικό μηχανισμό και να ξεπλένει τα χρήματά του, είχαν γίνει σχεδόν αναντικατάστατα για την κολομβιανή οικονομία. Τα ναρκοδολάρια άρχισαν να εξαπλώνονται σε κάθε τομέα της οικονομίας και κανείς δεν μπορούσε να κάνει κάτι γι’αυτό.
Ένα πολύ απλό παράδειγμα είναι ο κατασκευαστικός τομέας. Πέρα από τη χρήση της γης και της οικοδομής ως μέσα για επανεπένδυση πεντακάθαρο δολαρίων. Αγόραζαν από το Μαϊάμι χωματουργικά μηχανήματα και μετά τα πουλούσαν στον κατασκευαστικό κλάδο της Κολομβίας με σκόντο που έφτανε ακόμα και το 40% σε σχέση με την αρχική τιμή αγοράς. Αυτό συνέβαινε σχεδόν σε κάθε τομέα της οικονομίας με αποτέλεσμα θες δε θες να κάνεις δουλειές με τους εμπόρους ναρκωτικών.
Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο είναι το πόσο εύκολες έγιναν γενικά οι εισαγωγές. Αν ρωτήσετε τους παλιότερους το κόστος μιας εισαγώμενης τηλεόρασης και πόσο συμφέρουσα ήταν η αφορολόγητη αγορά της, θα καταλάβετε. Αν συνυπολογίσουμε και την ισχνή συναλλαγματική δύναμη της δραχμής καταλαβαίνουμε γιατί η αγορά μιας οικιακή συσκευής έμοιαζε με μίνι στεγαστικό. Η κολομβιανή κοινωνία ξαφνικά δεν είχε αυτό το πρόβλημα γιατί υπήρχε παντού το αμερικανικό δολάριο. Προφανώς δεν είχε την ίδια πρόσβαση σε σκληρό συνάλλαγμα οποιοσδήποτε Κολομβιανός, αλλά ακόμα και οι πιο φτωχοί δεν αντιμετώπιζαν μεγάλη δυσκολία στο να βρουν μερικά δολάρια.
Κυριολεκτικά μπορούσες να βρεις παντού ναρκοδολάρια γιατί ούτε οι ίδιοι οι κάτοχοί τους δεν ήξεραν πόσα είναι, αλλά και τι να κάνουν. Ήταν τόσα πολλά που ο Escobar έδινε περισσότερα λεφτα σε λογιστές για να τα μετράνε παρά σε διεφθαρμένους αστυνομικούς. Κάθε μήνα ξόδευε 2.500$ μόνο για τα λαστιχάκια με τα οποία έδενε τις δεσμίδες με τα λεφτά. 2 δις χάθηκαν επειδή τα έτρωγαν πεινασμένοι αρουραίοι σε αποθήκες που δεν μπορούσαν να ελεγχθούν αποτελεσματικά.
Κάθε φορά που ο Escobar κατάφερνε να αυξήσει την παραγωγή και την εξαγωγή κοκαΐνης κατά 10%, αυτόματα πρόσθετε στο ΑΕΠ ένα 5%. Οι Κολομβιανοί δεν ήταν εξαρτημένοι από το παράνομο εθνικό τους προϊόν, αλλά είχαν αποκτήσει εξάρτηση από τα λεφτά του.
Το πολιτικό σύστημα της Κολομβίας δεν έδειχνε διατεθειμένο να κάνει κάτι για τον Escobar και πράγματι δεν έκανε τίποτα. Το μονοπώλιο που έχτισε μέσα σε λιγότερο από 10 χρόνια είχε τη στήριξη ενός πολύ μεγάλου τμήματος του κολομβιανού establishment. Δεν ήταν απαραίτητα όλοι αυτοί διεφθαρμένοι, ορισμένοι απλά βολεύτηκαν. Σκεφτείτε πως ένας από τους μεγαλύτερους πονοκεφάλους μιας κυβέρνησης είναι η ανεργία των νέων, στην Κολομβία δεν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα, οι παράνομες, ημινόμιμες και οι νόμιμες επιχειρήσεις του καρτέλ είχαν πάντα ανάγκη από εργατικά χέρια. Ακόμα και στην περίπτωση που δεν είχαν τέτοια ανάγκη, είχαν πάντα λεφτά για πέταμα ώστε να μην υπάρχει κοινωνική αναταραχή. Όμως ο χρόνος δεν άπειρος και τελικά δεν είναι τόσο φτηνός.
Μπροστά από την εποχή του;
Για πολλά χρόνια ο Escobar ήταν ένας ακόμα ολιγάρχης που εξυπηρετούσε τη χώρα του, τις ΗΠΑ και το σύστημα, όμως έγινε πολύ μεγάλος, μεγαλύτερος από όσο θα έπρεπε για το δικό του καλό. Τα χρήματα που κατέληγαν στην Κολομβία, και όχι απαραίτητα σε κάποια αποθήκη του, ήταν πάρα πολλά . Το 1993 οι Αμερικανοί είχαν στείλει με τη μορφή συναλλάγματος περίπου 49 δις δολάρια στην Κολομβία με αντάλλαγμα το νέο τους αγαπημένο ναρκωτικό. Σε σημερινά λεφτά είναι περίπου τα διπλάσια και σαν μέτρο σύγκρισης ας σκεφτούμε ότι 49 δις αθροιστικά δεν έδιναν οι Αμερικανοί ούτε για βενζίνη, εφημερίδες και περιοδικά.
Για τους συντηρητικούς Αμερικανούς υπήρχε ένας σοβαρό πρόβλημα εξάρτησης, αλλά για τους πραγματιστές μόνο μια τεράστια και ακατάσχετη νομισματική αιμορραγία που έπρεπε να σταματήσει.
O Pablo Escobar έπεσε θύμα της καταγωγής τους, της απληστίας του και την επιτυχίας του. Αν ήταν σαν τους παράνομους αποστάκτες της Ποτοαπαγόρευσης, ίσως έβλεπε τη νομιμοποίηση της επιχειρηματικής του δραστηριότητας. Αν δεν ήταν τόσο πετυχημένος ίσως να μην του έδιναν και τόση σημασία. Ο πόλεμος των ΗΠΑ κατά των ναρκωτικών συνεχίζεται, αλλά όχι με την ίδια ένταση, τα καρτέλ που ακολούθησαν μετά τον θάνατο του Escobar δεν κατάφεραν ποτέ να αποκτήσουν την οικονομική και πολιτική ισχύ τους. Ίσως οι έμποροι έμαθαν ότι η πολλή επιτυχία τραβάει περισσότερη προσοχή από όση χρειάζεται.
Ακόμα και σήμερα σε τοίχους σπιτιών στο Medellin βρίσκουν δεσμίδες εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων. Τα περισσότερα από αυτά κατεστραμμένα από πεινασμένους αρουραίους και την υγρασία...
