Οι μακρόσυρτες συζητήσεις για τα μεγάλα ιστορικά «αν» είναι ιδιαιτέρως αγαπητές σε πολλές παρέες, ειδικά αν αυτές συνοδεύονται από 2-3 ποτήρια αλκοόλ. Δεν χρειάζεται να εκτροχιαστούν σε σκετσάκι από τη σειρά Drunk History του Funny or Die, αλλά είναι σίγουρα ένα απολαυστικό να συζητάς με φίλους το τι θα μπορούσε να συμβεί αν έχαναν οι Έλληνες στη Σαλαμίνα, τι θα συνέβαινε αν ο Μέγας Αλέξανδρος συναντούσε τους Κινέζους, αν o Stauffenberg κατάφερνε να σκοτώσει τον Hitler ή αν δεν σκότωναν τον JFK στο Dallas.
Κατά βάση ανούσιες συζητήσεις, αλλά γεμίζουν ευχάριστα ένα βράδυ σε κάποιο μπαρ όταν το τρίπτυχο μπάλα-γυναίκες-αυτοκίνητα εξαντλείται στη ρηχότητά του. Ένα από τα λίγα ιστορικά «αν» που δεν μπαίνουν εύκολα στη μυλόπετρα της αποδόμησης σε μια τέτοια συζήτηση είναι το σχέδιο Μάρσαλ. Όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, η έλλειψη του σχεδίου θα άνοιγε τόσα πολλά διαφορετικά σενάρια που είναι πραγματικά αδύνατο να πει κάποιος με ασφάλεια ένα «κι αν είχε γίνει έτσι;»
Ειδικά στην Ελλάδα το σχέδιο Μάρσαλ έχει ταυτιστεί με την έκβαση του εμφυλίου πολέμου. Η εκφώνηση του περίφημου λόγου στο πανεπιστήμιο του Harvard από τον George C. Marshall έγινε το 1947, στα μισά ακριβώς του εμφύλιου σπαραγμού και έγειρε αποφασιστικά την πλάστιγγα για να γραφτεί δύο χρόνια αργότερα ο επίλογος στον Γράμμο με τη νίκη του Εθνικού έναντι του Δημοκρατικού Στρατού. Πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο ελληνικός εμφύλιος ήταν αυτός που επιτάχυνε την επικύρωση του σχεδίου Μάρσαλ κάμπτοντας τις αντιρρήσεις όσων το αντιμετώπιζαν με καχυποψία στην Αμερική. Ναι, το σχέδιο Μάρσαλ υπήρχε από πολύ νωρίτερα σαν ιδέα. Τα θεμέλια της βρίσκονται στο δόγμα Μονρόε που εκφωνήθηκε συμπτωματικά εν μέσω ενός άλλου ελληνικού εμφυλίου, αυτού του 1823, και για να τεθεί σε εφαρμογή χρειαζόταν η παρέμβαση ενός επίμονου ανθρώπου. Και ο Στρατάρχης Marshall ήταν ένας πολύ επίμονος άνθρωπος.
Ο Marshall παραιτήθηκε από τη θέση του Αμερικανού Α/ΓΕΣ τον Νοέμβριο του 1945 όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν και επίσημα ένα γεγονός που άνηκε ολοκληρωτικά στο παρελθόν, όμως δεν αποστρατεύτηκε. Ούτε κυριολεκτικά, ούτε μεταφορικά, μιας και οι πεντάστεροι βαθμοί που απονέμονται σε ανώτατους αξιωματικούς έχουν δια βίου ισχύ συν το γεγονός ότι ο Marshall ήταν πρόθυμος να συνεχίσει να παλεύει για το τέλος κάθε είδους πολέμου, ακόμα και όσων δεν είχαν ξεκινήσει καν.
Με την αποστρατεία του στάλθηκε στην Κίνα ως εκπρόσωπος του Προέδρου Truman με αποστολή την ειρήνη μεταξύ των κομμουνιστών του Μάο και των εθνικιστών του Chiang Kai-shek. Δεν κατάφερε να εμποδίσει τον εμφύλιο, αλλά ούτε να βοηθήσει τους εθνικιστές ως συμμάχους των ΗΠΑ στην νέα εποχή που ξημέρωνε μετά τον Β’ ΠΠ και τότς κατηγορήθηκε για ανεπάρκεια. Σήμερα ξέρουμε, και με την εμπειρία σε Κορέα και Βιετνάμ, ότι αυτοί που πίεζαν για αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων στην Μαντζουρία ήταν τουλάχιστον εγκληματικά αφελείς.
Το δολάριο ως όπλο ισχυρότερο της ατομικής βόμβας
Ο Marshall πίστευε περισσότερο στην ισχύ της οικονομίας, παρά σε αυτή των όπλων. Αν το πιστεύει αυτό ένας στρατιωτικός τον οποίο ο Winston Churchill χαρακτήρισε ως αρχιτέκτονα της νίκης των Συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι σημαίνει αυτό. Αναφέραμε προηγουμένως το δόγμα Μονρόε, εκείνη η στιγμή που η Αμερική απογαλακτίστηκε πλήρως από την Ευρώπη και ήταν η απαρχή του χτισίματος, όχι μόνο ενός δόγματος εξωτερικής πολιτικής, αλλά και μιας νέας εθνικής ταυτότητας. Με το σχέδιο Μάρσαλ έκλεισε εκείνος ο κύκλος που ήθελε την Ευρώπη εκτός των Αμερικανικών υποθέσεων για να ανοίξει αυτός της εμπλοκής της Αμερικής στις Ευρωπαϊκές υποθέσεις.
Σε μια πρώτη ανάγνωση ήταν τα επίσημα εγκαίνια του Αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην Ευρώπη, αλλά πέρα από αυτή ήταν και τα εγκαίνια μιας ουσιαστικά μακροπρόθεσμης πολιτικής ειρήνης για τον κόσμο.
Είναι πολύ εύκολο να λέμε ότι οι λαοί της Ευρώπης διδάχθηκαν από τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και δεν επανέλαβαν τα λάθη τους. Όμως γιατί δεν διδάχθηκαν από τον επίσης φριχτό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Γιατί δεν είχαν ένα σχέδιο Μάρσαλ είναι η πολύ απλή απάντηση. Ο οικονομικός ρεβανσισμός χωρίς καμία προοπτική ανάπτυξης είχε ολέθρια αποτελέσματα όπως όλοι ξέρουμε, αλλά ο George C. Marshall δεν έμεινε εκεί.
Η ελληνική περίπτωση του σχεδίου Μάρσαλ έχει αφήσει μια ιδιαίτερα πικρή επίγευση, αλλά αυτό δεν ήταν ο κανόνας στην υπόλοιπη δυτική Ευρώπη. Το όργιο κακοδιαχείρισης, τυπικά ελληνικό φαινόμενο, με τα φρεσκοτυπωμένα δολάρια αντί να πηγαίνουν σε έργα υποδομής και παραγωγικές δραστηριότητες να παντελονιάζονται ακόμα και από δοσίλογους και μαυραγορίτες της κατοχής, καθυστέρησαν δραματικά την ελληνική ανάπτυξη την πραγματική σύγκλιση με τη Δύση και δυσκόλεψαν ακόμα περισσότερο την επούλωση των εμφυλιοπολεμικών τραυμάτων στην ελληνική κοινωνία.
Στην υπόλοιπη Ευρώπη, τα χρήματα του σχεδίου Μάρσαλ πήγαν σε έργα υποδομής, εργοστάσια και γενικά στην ορθοπόδηση της οικονομίας σε τέτοιο βαθμό που να μιλάμε για το ιταλικό ή γερμανικό οικονομικό θαύμα, ναι ακόμα και στις χώρες που ήταν στο απέναντι στρατόπεδο στον πόλεμο.
Με τα αν δεν γράφεται ιστορία
Επανερχόμενοι στο τι θα είχε γίνει αν δεν είχε δοθεί το σχέδιο Μάρσαλ, το πέρασμα της Ελλάδας στη Σοβιετική σφαίρα επιρροής μπορεί να ήταν και η μικρότερης έντασης συνέπεια. Η Σοβιετική Ένωση εκείνη την εποχή δεν ήταν η πυρηνική υπερδύναμη των επόμενων δεκαετιών και έπρεπε να επουλώσει αρχικά τα δικά της τραύματα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που την είχε αφήσει με κατεστραμμένη αγροτική και βιομηχανική παραγωγή στο μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής της επικράτειας.
Η ρημαγμένη Ευρώπη χωρίς παραγωγή, με έναν πληθωρισμό να καλπάζει και με τις μνήμες του πολέμου νωπές, δεν ήταν πολύ μακριά από έναν νέο πόλεμο μεγάλης έκτασης. Η θεωρία που θέλει τους λαούς που έχουν ζήσει προσφατα έναν πόλεμο να είναι και πιο φιλειρηνική δεν ισχύει πάντα. Μάλιστα το συλλογικό PTSD, η κάμψη των ηθικών κανόνων που επιβάλλει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης, κάνουν μερικές φορές πιο εύκολο το αιματοκύλισμα.
Εντελώς ειρωνικά είναι κάτι που είδαμε σε όλες τις επεμβάσεις των ΗΠΑ μετά το ‘90. Οι στρατιωτικές επεμβάσεις σε Ιράκ, Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν, Λιβύη κλπ ήταν τόσο κοντόφθαλμες όσο η αντιμετώπιση που επιφύλαξε ο Κλεμανσό στους Γερμανούς σε εκείνο το βαγόνι τρένου που τους ταπείνωσε.
Με τα όποια προβλήματα και τις όποιες παραλείψεις του, το όραμα του George C. Marshall δυστυχώς παραμένει επίκαιρο. Η σύγχρονη κυρίαρχη αντίληψη που τα θέλει όλα να εξαντλούνται σε ορίζοντα τριετίας ώστε να μπουν τα αποτελέσματά τους στα επόμενα προεκλογικά φυλλάδια έχει μετατρέψει σε failed states μια σειρά από χώρες της ευρύτερης περιοχής μας και έχει δείξει τα καταστροφικά της αποτελέσματα στη δική μας διαχείριση της χρηματοπιστωτικής και δημοσιονομικής κρίσης.
Χρειαζόμαστε άμεσα περισσότερους πολιτικούς με το όραμα του George C. Marshall για να πάψουμε να χρειαζόμαστε Στρατάρχες με την τακτική του George C. Marshall, είναι κάτι που θα το επιθυμούσε και ο ίδιος.
