Το βιβλίο που ενέπνευσε χιλιάδες κόσμου να αναρωτηθεί το κατά πόσο ο άνθρωπος πρέπει να καταστρέφει ή όχι το περιβάλλον όπου ζει, ακόμη και σήμερα είναι κάτι παραπάνω από σύγχρονο. Είναι λες και κάποιος το έγραψε τώρα. Σαν να μην έχει περάσει ούτε μία μέρα από τότε.
Ο Χέρμαν Μέλβιλ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη την 1η Αυγούστου 1819. Πολλοί δεν γνωρίζουν την ιστορία πίσω από το απόλυτο βιβλίο του. Κι όμως ο ίδιος έζησε μέχρι το μεδούλι την όλη κατάσταση με τα φαλαινοθηρικά. Ο ίδιος το έκανε πράξη και το βίωσε από πρώτο χέρι.
Έφηβος ακόμα, μπάρκαρε σ' ένα εμπορικό καράβι όπου δούλεψε ως καμαρότος μεταξύ Νέας Υόρκης και Λίβερπουλ. Όταν ξαναγύρισε στην Αμερική, εργάστηκε πάλι ως δάσκαλος για ένα διάστημα. Ο πόθος του όμως για περιπέτειες δεν έσβησε κι έτσι μια μέρα τα παράτησε όλα και πήγε ως ναύτης στο φαλαινοθηρικό "Acushnet".
Κάπου εκεί έκατσε κι έγραψε το αριστούργημα του Moby Dick. Ένα βιβλίο που θα άλλαζε για πάντα τον τρόπο που βλέπει η λογοτεχνία το περιβάλλον και τα ζώα.
Τον Ιούλιο του 1842, κι αφού έμεινε 18 μήνες στο "Ακούσνε", ο Μέλβιλ πήδηξε ένα πρωί από το καράβι ενώ ήταν αγκυροβολημένο στις νήσους Μαρκέζας του Νότιου Ειρηνικού Ωκεανού. Η σκληρή ζωή πάνω στο φαλαινοθηρικό και η επιθυμία του να εξερευνήσει τα νησιά, ήταν οι αιτίες που τον έσπρωξαν σ' αυτή τη φυγή.
Λέγε με Ισμαήλ. Πριν από μερικά χρόνια -δεν έχει σημασία πόσο ακριβώς- έχοντας λίγα ή καθόλου χρήματα στο πουγκί μου και τίποτα ιδιαίτερο που να με ενδιαφέρει στη στεριά, σκέφτηκα να ταξιδέψω λίγο στη θάλασσα και να δω το υδάτινο μέρος του κόσμου.
Κάπως έτσι ξεκινάει το θαλάσσιο έπος του Μέλβιλ. Για κάποιο διάστημα ο ίδιος έζησε μαζί με τους ιθαγενείς Τύπη που, όπως είπε αργότερα ο ίδιος, ήταν κανίβαλοι. Δεν είναι ξεκαθαρισμένο αν ο Μέλβιλ υπήρξε φιλοξενούμενος τους ή αιχμάλωτός τους. Πάντως μία μέρα έφυγε από τα νησιά με μία αυστραλέζικη σκούνα.
Είναι ένας τρόπος που έχω να διώχνω το σπλήνιασμα και να ρυθμίζω το κυκλοφοριακό. Όταν πιάνω τον εαυτό μου να στραβώνει το στόμα όταν μες στην ψυχή μου είναι Νοέμβρης υγρός, που ψιλοβρέχει όταν πιάνω τον εαυτό μου να σταματάει άθελα μπρος σε φερετροπωλεία και να γίνεται ουραγός κάθε κηδείας που συναντώ και ειδικά όταν οι υποχονδρίες μου με κυβερνούν τόσο, που χρειάζεται ένας δυνατός ηθικός φραγμός να με εμποδίσει να βγω επίτηδες στο δρόμο και μεθοδικά να ρίξω χάμω τα καπέλα του κόσμου - τότε θεωρώ πως ήρθε πια η ώρα να μπαρκάρω, όσο πιο γρήγορα μπορώ.
Αν η αμερικάνικη λογοτεχνία περηφανεύεται για ένα και μοναδικό της αριστούργημα τότε αυτό είναι το Μόμπι ντικ.
Είναι το δικό μου υποκατάστατο του πιστολιού και της σφαίρας. Με μια φιλοσοφική χειρονομία όλο μεγαλοπρέπεια, ο Κάτων ρίχνεται πάνω στο σπαθί του εγώ παίρνω ήσυχα το πλοίο. Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό σ' αυτό. Αν το ήξεραν όλοι σχεδόν οι άνθρωποι, με τον τρόπο τους, αργά ή γρήγορα, θα έτρεφαν πάνω-κάτω τα ίδια αισθήματα με μένα για τον ωκεανό.
Το βιβλίο ανήκει στη λεγόμενη Αμερικανική Αναγέννηση και έχει ταξινομηθεί από τον όψιμο ρομαντισμό μέχρι τον πρώιμο συμβολισμό. Είναι ένα βιβλίο σύμβολο. Από την αρχή μέχρι το τέλος του ο συμβολισμός βρίσκεται παντού.
Όταν δημοσιεύθηκε έλαβε ανάμεικτες κριτικές και ήταν εμπορική αποτυχία. Όταν πέθανε ο συγγραφέας του το 1891 δεν τυπωνόταν. Κι όμως σήμερα θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της ξένης λογοτεχνίας.
Η φήμη του ως σπουδαίο αμερικανικό μυθιστόρημα άρχισε να εξαπλώνεται στις αρχές του 20ού αιώνα, με την εκατονταετηρίδα της γέννησης του Χέρμαν Μέλβιλ. Ο άνθρωπος το έγραψε αλλά ποτέ δεν θέρισε τις ανταμοιβές του. Κι όμως έκανε τόσο καλό, όχι μόνο στη λογοτεχνία αλλά και στην συνείδηση μας για το περιβάλλον.
Ο Ουίλιαμ Φώκνερ είπε ότι ευχόταν να το είχε γράψει ο ίδιος και ο Ντ. Χ. Λώρενς το αποκάλεσε «ένα από τα πιο περίεργα και υπέροχα βιβλία στον κόσμο» και «το σπουδαιότερο βιβλίο που έχει γραφτεί για τη θάλασσα».
Το βιβλίο μας διδάσκει τι θα πει να διαλέγεις μεταξύ του καλού και του κακού και πως η ζωή στη θάλασσα δεν έχει μεγάλες διαφορές από την κοινωνία μας στη στεριά. Αυτό που έχει σημασία είναι να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος και να πράττουμε σαν λογικά όντα κι όχι σαν λυσσασμένα πλάσματα που δεν βλεπουν την ίδια τους την καταστροφή να έρχεται.
Δες εδώ μερικές από τις πιο διάσημες εκδόσεις του βιβλίου:
