Το 1513 ο Νικολό Μακιαβέλι είχε αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική της σπουδαίας πόλης-κράτους της Ιταλίας. Στα χρόνια που είχαν προηγηθεί δεν ήταν ακριβώς ο πολιτικός άντρας που θα λέγαμε ότι είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Ήταν πολύτιμος για τη διακυβέρνηση της πόλης ως τεχνοκράτης, αλλά με τίποτα δεν είχε τη στόφα του ηγέτη. Έχοντας τον ρόλο του παρασκηνιακού συμβούλου μπορούσε να αφοσιωθεί σε αυτό που ήξερε να κάνει καλύτερα, τον king maker.
Δυστυχώς για τις πολιτικές του φιλοδοξίες, οι αρχές του 14ου αιώνα δεν ήταν και οι γαληνότερη εποχή για τη Φλωρεντία. Τόσο η πολιτική της σημασία, όσο και η γεωγραφική την έθεσαν στο επίκεντρο διεκδικήσεων από πολλές αντιμαχόμενες πλευρές. Οι Γάλλοι, ο Πάπας, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έβαλαν από ένα λιθαράκι πολιτικής αστάθειας. Στο σύντομο διάστημα που οι Μεδίκοι δεν είχαν τον έλεγχο της πόλης έλαμψε περισσότερο το άστρο του Μακιαβέλι, όμως η επάνοδός τους σηματοδότησε και το τέλος της πολιτικής του καριέρας.
Τότε ήταν που αφοσιώθηκε στη συγγραφή του Ηγεμόνα και με την αφιέρωσή του προς τον Λορέντσο των Μεδίκων φιλοδοξούσε να αποδείξει την αξία του στην οικογένεια. Ένα έργο που αρχικά ξεκίνησε ως το μεγαλύτερο cover letter βιογραφικού σημειώματος εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία πολιτικής επιστήμης. Αν δεν έμπαιναν κριτήρια προσωπικών προτιμήσεων και εκτιμήσεων θα μπορούσε να θεωρηθεί και το σημαντικότερο. Ο Ηγεμόνας ουσιαστικά εγκαινίασε το γνωστικό αντικείμενο της πολιτικής επιστήμης. Μέχρι τότε η πολιτική τσαλαβουτούσε μεταξύ ηθικής, θεολογίας και βιογραφίας αγνοώντας τα στοιχεία αυτά που κάνουν επιτυχημένο έναν ηγέτη.
Κάθε φιλόδοξος πολιτικός άντρας της εποχής θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον απρόσωπο Ηγεμόνα από τη στιγμή που δεν αναφέρεται σε κάποιο υπαρκτό πρόσωπο. Μισή χιλιετία μετά ο μακιαβελισμός είναι από τις πιο αρνητικά φορτισμένες έννοιες και η αιτία δεν είναι άλλη από το ότι ο Μακιαβέλι ήταν αυτός που εισήγαγε την έννοια της παράλληλης ηθικής. Το δόγμα της γυναίκας του Καίσαρα ήταν πλέον νεκρό και ο Μακιαβέλι είχε το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τον θάνατο αυτό.
Η δημοφιλία του Ηγεμόνα ακόμα και σήμερα δεν είναι τόσο τα μαθήματα γύρω από την ηθική, και κυρίως την έλλειψη αυτής, όσο το ότι δεν απευθύνεται σε ηγέτες, αλλά σε φιλόδοξους ηγέτες. Οι φιλόδοξοι είναι πάντα περισσότεροι από τους ηγέτες και πάντα θα αναζητούν έναν οδηγό για να τους βοηθήσει. Αυτός είναι και ο λόγος που παρά τη δημοφιλία του Ηγεμόνα, ο Μακιαβέλι δεν έγινε ποτέ ο επιδραστικός πολιτικός επιστήμονας που κατάφερε να επηρεάσει με τη σκέψη του μια νέα πολιτική κατάσταση όπως έκανε ο Ρουσό με τη Γαλλική επανάσταση.
Η σχεδόν απολίτικη, με σημερινούς όρους, προσέγγιση του Μακιαβέλι κάνει τον Ηγεμόνα περισσότερο ένα βιβλίο αυτοβελτίωσης με ιστορική σημασία παρά ένα πολιτικό μανιφέστο. Οι συνεχείς του παραινέσεις για διαχωρισμό της ηθικής του πολιτικού βίου από την προσωπική ηθική και οι συμβουλές για το πώς να ισορροπήσει κάποιος ηγέτης ανάμεσα στην αγάπη του λαού και τον φόβο, αλλά και πιο από τα δύο να προτιμήσει σε μια περίοδο κρίσης, δεν αφήνουν χώρο σε πραγματικές συμβουλές χάραξης πολιτικής.
Σκανδαλίζοντας τον αναγνώστη μοιραία γεννάει το ερώτημα: Μπορεί κάποιος να μακροημερεύσει ως ηγέτης ακολουθώντας αυτές τις συμβουλές; Φυσικά και όχι, είναι η λογική απάντηση. Την εποχή που έγραψε ο Μακιαβέλι τον Ηγεμόνα δεν υπήρχε η κοινοβουλευτική δημοκρατία όπως την γνωρίζουμε σήμερα, δεν υπήρχαν οι εκλογές, τα κόμματα και κυρίως η κοινωνική λογοδοσία. Αν και η τελευταία υπήρχε ως ένα βαθμό, συνήθως με τη μορφή κάποιας βίαιης και αιματηρής επανάστασης.
Τα κόμματα μπορεί να μην υπήρχαν τότε, και ο ίδιος ο Μακιαβέλι να μην φανταζόταν καν την εξέλιξή του ως πυλώνες πολιτικής εξουσίας, όμως εκεί βρίσκεται ίσως και το μοναδικό πεδίο εφαρμογής μέρους των συμβουλών του. Σε αντίθεση με τις εκλογές όπου τα πράγματα είναι πολύ απλά και διάφανα και ψηφίζει κάποιος το κόμμα της προτίμησής του και στη συνέχεια εξειδικεύει την ψήφο του με τον σταυρό προτίμησης, οι εσωκομματικές διαδικασίες είναι τελείως διαφορετικές. Οι εσωκομματικοί συσχετισμοί δυνάμεων σπανίως είναι μια απλή καταμέτρηση δυνάμεων με δημοκρατικές διαδικασίες. Η καμαρίλα, οι υπόγειες διαπραγματεύσεις, τα ανταλλάγματα και οι συναλλαγές κάτω από το τραπέζι είναι ο κανόνας. Για την επίτευξη των απαραίτητων και εύθραυστων ισορροπιών ο Ηγεμόνας μπορεί να φανεί αρκετά χρήσιμος.
Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, της εσωκομματικής κυριαρχίας, τα διδάγματα του Μακιαβέλι μπορεί να βοηθήσουν στην κατάκτηση της κορυφής, η διατήρηση όμως εκεί είναι μια εντελώς διαφορετική διαδικασία και ακόμα και τότε το συγνό διαίρει και βασίλευε δεν μπορεί να χαράξει μακροχρόνια πολιτική.
Παρά τον μύθο που έχει καλλιεργήσει ο Ηγεμόνας είναι προφανές ότι κανείς σοβαρός πολιτικός ηγέτης δεν μπορεί να τον πάρει στα σοβαρά, εκτός κι αν είναι τελειώς διεφθαρμένος και το μοναδικό του πολιτικό όραμα είναι ο αυτοσκοπός της εξουσίας χωρίς καμία διάθεση φροντίδας για την υστεροφημία του. Δηλαδή μόνο κάποιος σαν τον Nixon ή Dick Cheney θα μπορούσε να πάρει σαν εγχειρίδιο οδηγιών ένα βιβλίο 500 ετών. Τα αποτελέσματα και για τους δύο ήταν φυσικά ολέθρια, ακόμα κι αν κατάφεραν να αγγίξουν την απόλυτη δόξα κατακτώντας τα υψηλότερα αξιώματα. Η υστεροφημία τους συναγωνίζεται συναγωνίζεται στα τάρταρα της πολιτικής ιστορίας τριτοκοσμικούς δικτάτορες με ορισμένους εξ αυτών να μοιάζουν και πιο συμπαθείς.
Είναι κάτι που συμβαίνει συχνά με την ανάγνωση κειμένων της κλασικής γραμματείας, ο μύθος τους είναι μεγαλύτερος κι από το αποτύπωμα που είχαν ως χρηστικά κείμενα τη στιγμή που γράφτηκαν. Ναι, ο Ηγεμόνας ήταν ένα ιστορικό κειμήλιο, όχι μόνο για την πολιτική επιστήμη, αλλά και για τα παγκόσμια γράμματα γενικότερα, όμως μόνο ως τέτοιο μπορεί να αντιμετωπίζεται όσο κι αν συναρπάζει η ιδέα ότι γράφτηκε αιώνες πριν. Το να προσπαθήσει κάποιος σήμερα να χτίσει σοβαρή καριέρα πάνω στις διδαχές του, είναι σαν να διαβάζει ένας ναυπηγός το 20000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα του Ιούλιου Βερν για να φτιάξει ένα υποβρύχιο.
