O Ιούλιος Καίσαρας τον ήθελε νεκρό. Ο στρατηγός και μετέπειτα Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Ουάσινγκτον, ήθελε σε όλη του τη ζωή να γίνει εκείνος. Για τουλάχιστον 1500 χρόνια, ήταν ένα μοναδικό θέμα θεατρικών έργων, ποίησης και ζωγραφικής, με θαυμαστές τόσο διαφορετικούς ανθρώπους μεταξύ τους όπως ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ο Δάντης και ο στωικός αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος. Ήταν γνωστός ως Μάρκος Πόρκιος Κάτωνας ο Νεότερος ή πιο απλά Κάτων.
Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικός μέχρι σήμερα; Διότι σε μια περίοδο κρίσης και καταστροφής στη Ρώμη, όπου Ιούλιος Καίσαρας και Πομπηίος προσπαθούσαν να επιβληθούν ο ένας στον άλλο, η ηθική αποστολή του Κάτωνα ήταν να ζήσει τη ζωή με τους δικούς του όρους, ακόμη και όταν αυτοί οι όροι τον έβαζαν σε αντίθεση με τους ανθρώπους που θεωρούσε συμμάχους και που εκείνοι τον θεωρούσαν φίλο. Και αυτό, είναι το πιο δύσκολο. Μέσα από το κείμενα, ο Κάτωνας υπενθυμίζει ότι υπάρχει μια λεπτή γραμμή μεταξύ των οραματιστών και των ανόητων. Εκείνων που μιλούν για την ιδεατή κοινωνία και εκείνων που προσφέρουν σε αυτή. Εκείνων που μέσα από την καθημερινή τους συμπεριφορά προσφέρουν στην διατήρηση της Αρετής και εκείνων που της βάζουν τρικλοποδιές. Μεταξύ εκείνων που αντιλαμβάνονται το Θάρρος, την Εγκράτεια, την Δικαιοσύνη και τη Σοφία και εκείνων που τις αντιμετωπίζουν απλά ως λέξεις. Ο Κάτωνας παραμέχει διαχρονικός και παράλληλα φωτεινό παράδειγμα για όσους επιζητούν κάτι παραπάνω από τον ίδιο τους τον εαυτό.
O μόνος τρόπος για να είσαι ελεύθερος, είναι να σταματήσεις να σκέφτεσαι τι πιστεύουν οι άλλοι για σένα
Ο Κάτωνας, αν και για το νεαρό της ηλικίας του, ήταν ένας πολιτικός που αντιλαμβανόταν ότι οι καθημερινές μας χειρονομίες, όχι μόνο γίνονται ορατές στον κόσμο, αλλά κρίνονται και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια. Στο δρόμο περπατούσε ξυπόλητος και συνήθιζε να μην φοράει κάτι κάτω από την τήβεννο λόγω απλότητας. Δεν συνοδευόταν από υπάρχους, σωματοφύλακες ή κατώτερους αξιωματικούς. Όταν πέρασε με το μέρος του Πομπηίου, δεν κοιμόταν σε κάποια σκηνή αξιωματικού, αλλά μαζί με τους στρατιώτες του. Προτιμούσε την παρέα των σκεπτιστών της εποχής και όχι των πολιτικών ή των συμβούλων. Όλα αυτά έχτιζαν την φήμη του, χωρίς να χρειαστεί να πει κάτι ο ίδιος για τον εαυτό του. Ακόμα και ο θάνατός του ήταν μία κίνηση διαμαρτυρίας. Όταν ο Πομπηίος έχασε τη μάχη με τικς λεγεώνες του Καίσαρα στα παράλια της Αφρικής, αποσύρθηκε από τους υπόλοιπους, διάβασε τον Φαίδωνα για τα τελευταία λόγια του Σωκράτη πριν πιει το κώνειο και στη συνέχεια έμπηξε το ξίφος στην κοιλιά του. Ο Κάτωνας δεν πίστευε σε ένα κόσμο τυραννίας του Καίσαρα και διάλεξε την δική του έξοδο από εκείνον. Χωρίς συμβιβασμούς και παρακαλετά.
Ο στωικισμός δίδαξε στον Κάτωνα ότι δεν υπήρχαν μέσες καταστάσεις στη ζωή. Δεν υπήρχε περισσότερο ή λιγότερο καλό, ούτε περισσότερο ή λιγότερο κακό. Όλες οι αρετές ήταν μια και η ίδια αρετή, όλες οι κακίες το ίδιο κακό. Είναι το είδος της αυστηρής αυτής λογικής, που φαίνεται παράλογο να ζει κανείς σήμερα αλλά και σχεδόν αδύνατο για τη ροή του πολέμου και της πολιτικής του τότε εμφυλίου που γνώριζε η Ρώμη. Αλλά ο Κάτωνας τα κατάφερε. Αρνήθηκε τον πολιτικό συμβιβασμό με κάθε μορφή, σε σημείο που οι Συγκλητικοί που δεχόντουσαν δωροδοκίες τον χρησιμοποιούσαν αφοριστικά: «Τι περιμένετε από εμάς; Δεν μπορούμε να είμαστε όλοι Κάτωνες». Εκείνος ωστόσο δεν ήλπιζε, αλλά ζητούσε την ίδια στάση ζωής από κάθε ανθρώπινο ον με το οποίο συναναστρεφόταν. Από τους φίλους του, τους στρατιώτες του, την οικογένειά του. Έγινε η ζωντανή υπενθύμιση του σωστού και του λάθους και μπορεί σύμμαχοι και εχθροί να αδυνατούσαν να τον καταλάβουν, πόσο μάλλον να τον μιμηθούν, αλλά οι ομιλίες του Κάτωνα έδιναν στον κόσμο ένα λόγο να στέκεται με το κεφάλι ψηλά. Μία πρωτόγνωρη, ψυχική ανάταση. Όταν οδηγήθηκε στη φυλακή από τον Ιούλιο Καίσαρα, πολλοί Συγκλητικοί τον ακολούθησαν οικειοθελώς για να δείξουν την δυσαρέσκειά τους. Ο Καίσαρας αναγκάστηκε να τον ελευθερώσει.
Καλύτερα να υποστείς μία αδικία, παρά να την πράξεις εσύ ο ίδιος.
Όμως ο νεαρός πολιτικός ήταν ούτως ή άλλως ελεύθερος. Από τον φόβο και από τον πόνο. Τον πρώτο τον θεωρούσε απλά ένα μύθο, έναν αντικατοπτρισμό του μυαλού. Επέλεξε να μην φοβάσαι και ο ίδιος ο φόβος θα εξαφανιστεί. Το είχε αποδείξει όταν προσπάθησαν να τον εμποδίσουν να κατέβει στη Σύγκλητο για να μην ψηφίσει. Τον τραυμάτισαν και παρότι ο ετεροθαλής αδερφός του κρύφτηκε, εκείνος περπάτησε προς την Σύγκλητο μόνος, δείχνοντας τα τραύματά του από την επίθεση στον κόσμο της Ρώμης, λέγοντας παράλληλα ότι θα συνεχίσει να μάχεται όσο έχει πνοή για ό,τι είναι σωστό και δίκαιο. Στα δημόσια λουτρά του επιτέθηκαν ξανά και όταν ο θύτης του ζήτησε συγνώμη, εκείνος απλά απάντησε πως δεν θυμόταν να τον είχε χτυπήσει κάποιος. Αυτός ήταν ο Κάτωνας. Ελεύθερος από τα ανθρώπινα δεσμά του μίσους και της μισαλλοδοξίας.
Οι άνθρωποι δεν μπορούν να διατάξουν την επιτυχία, αλλά μπορούν να κάνουν κάτι καλύτερο. Να την αξίζουν.
Μετά τον θάνατό του, ο Ιούλιος Καίσαρας τον έφερε στη Ρώμη για να δείξει την αυτοκτονία του ως δειλία απέναντι στην εμφύλια διαμάχη μεταξύ τους. Αυτό άλλαξε ωστόσο τον τρόπο που ο κόσμος τον έβλεπε τότε αλλά και σήμερα; Όχι. Για το σύνολο των ανθρώπων που καταλάβαιναν, ο Κάτων γεννήθηκε να υπηρετήσει συγκεκριμένες αξίες. Τόσο πιστά, που έφτασε στο σημείο να θεωρεί και τον ίδιο του τον εαυτό ένα τίποτα μπροστά στη διατήρησή τους. Δεν ήταν τόσο ωραίος όσο ο Πομπηίος στα νιάτα του, δεν είχε την ευγλωττία του Κικέρωνα που κάθε Ρωμαίος ήθελε να προσλάβει σαν δικηγόρο και σίγουρα δεν είχε την ευστροφία του Βρούτου ή τις στρατιωτικές ικανότητες του Καίσαρα. Μπορούσε όμως να θυμίζει σε καθέναν τριγύρω του ανά πάσα στιγμή, πόσο σημαντική είναι η διατήρηση των αξιών και το καθήκον της κάθε ανθρώπινης ύπαρξης να τις εξυπηρετήσει.
Και αυτή η υπενθύμιση, είναι αυτή που χρειαζόμαστε σήμερα σαν σκεπτόμενοι άνθρωποι, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή.
