Καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, Σοβιετικοί «παράνομοι» –πράκτορες που κατοικούσαν στη Βρετανία– επέλεγαν προσεκτικά, στρατολόγησαν και εξέθρεψαν αναδυόμενα ταλέντα στα βρετανικά πανεπιστήμια του Κέιμπριτζ και, σε μικρότερο βαθμό, στην Οξφόρδη. Μετά την αποφοίτησή τους, αυτοί οι νεοσύλλεκτοι κατασκοποι δημιούργησαν υψηλές σταδιοδρομίες για τον εαυτό τους στις δημόσιες υπηρεσίες και συγκεκριμένα στις υπηρεσίες πληροφοριών, ενώ διέρρευσαν απόρρητες πληροφορίες στους Σοβιετικούς συνδέσμους τους. Η ελίτ εκπαίδευση και το υπόβαθρό τους, εξασφάλιζε ότι οι ομότιμοί τους, τους εμπιστεύονταν σιωπηρά και χωρίς αμφιβολία.
Ακατέργαστες υποθέσεις και προκαταλήψεις σχετικά με την τάξη μεταξύ των δημοσίων υπαλλήλων της Βρετανίας, διευκόλυναν την διαρροή των πληροφοριών στη σύγχρονη βρετανική ιστορία, με την Σοβιετική Ένωση να εκμεταλλεύεται ανελέητα αυτή την αχίλλειο πτέρνα – ο Kim Philby περιγράφει λεπτομερώς την προβληματική ιεραρχία στο βιβλίο του «Ο Σιωπηλός μου Πόλεμος», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, καθώς αυτοί οι πράκτορες ανακαλύφθηκαν τελικά, μια σταθερή ροή ενοχλητικών αποκαλύψεων εμφανίστηκε στον Τύπο της εποχής. Από τους πράκτορες που στρατολόγησε η Μόσχα με αυτόν τον τρόπο, προέκυψαν πέντε που ξεχώρισαν από τους υπόλοιπους. Η ποιότητα και η ποσότητα του υλικού που παρείχαν ήταν απαράμιλλη. Σύμφωνα με τα λόγια του πρώην αξιωματικού της KGB, Yuri Modin, ήταν «οι πιο πολύτιμοι κατάσκοποι». Οι περίφημοι Cambridge Five. Από τους πέντε δεν κατάφεραν να βρουν ποτέ τον έναν. Παρά μόνο όταν έφτασε να είναι υπερβολικά ηλικιωμένος και σίγουρα ικανοποιημένος που, παρότι δεν άνηκε στις υψηλές τάξεις της αγγλικής αριστοκρατίας, κατάφερε να κάνει τη διαφορά ως ένας απλός Σκωτσέζος δημόσιος υπάλληλος.
Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Cairncross δούλευε σε βάρδιες ως μεταφραστής στο Bletchley Park, όπου έκρυβε άκρως απόρρητα έγγραφα στο παντελόνι του. Χάρη σε αυτόν, οι αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών του Στάλιν είχαν πρόσβαση από πρώτο χέρι στο πιο μυστικό νευρικό κέντρο πληροφοριών της Βρετανίας. Πριν από αυτό, ο Cairncross είχε υπηρετήσει στο Υπουργείο Εξωτερικών, στο Υπουργείο Οικονομικών και ήταν ο προσωπικός ιδιωτικός γραμματέας του Λόρδου Hankey, μέλους του Υπουργικού Συμβουλίου. Στη συνέχεια θα υπηρετούσε στην MI6, στο Υπουργείο Οικονομικών και στο Υπουργείο Εφοδιασμού.
Ο Cairncross ισχυρίστηκε κάποια στιγμή ότι το Cambridge Five ήταν ένας μύθος και πως ο ίδιος δούλευε μόνος του. Σήμερα ξέρουμε σίγουρα ότι γνώριζε τους υπόλοιπους μιας και συνεργάστηκε με τον Maclean στο υπουργείο Εξωτερικών και τον Philby στην MI6, ήταν στο ίδιο κολέγιο του Cambridge (Trinity) με τον Blunt και γνώριζε κοινωνικά τον Burgess, αλλά ισχυρίστηκε ότι αγνοούσε τις δραστηριότητές τους. Ο ίδιος αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι ήταν μέλος ενός πυρήνα πληροφοριών μαζί τους. Ήταν, όπως ισχυρίστηκε, ένα πολύ μικρό ψάρι σε μια πολύ μεγάλη λίμνη.
Διάβασε επίσης: Ένας κατάσκοπος ανάμεσα σε φίλους
Ακόμη και όταν ο Cairncross εκτέθηκε δημόσια ως κατάσκοπος, αρνήθηκε οτιδήποτε άλλο εκτός από ένα σύντομο και νεανικό φλερτ με τον κομμουνισμό ενώ ήταν στο Κέμπριτζ. Ωστόσο, είναι δύσκολο να αποδεχτεί κανείς αυτό το συμπέρασμα, αφού εξετάσει τη ζωή του. Ένας από τους μετέπειτα ανακριτές του στην MI5, ο Peter Wright, ισχυρίστηκε ότι ακόμη και πολύ καιρό μετά το τέλος της καριέρας του ως κατασκοπείας, οι κομμουνιστικές συμπάθειές του παρέμειναν αμείωτες. Ωστόσο, αυτό εξακολουθεί να αφήνει το ερώτημα γιατί ο Cairncross βρήκε ελκυστική την κατασκοπεία. Παρά τις προσεκτικές προσπάθειές του να υποβαθμίσει αυτό το ζήτημα στην αυτοβιογραφία του, ο Cairncross μεγάλωσε στην κοινότητα εξόρυξης άνθρακα του Lesmahagow, η οποία πλαισιώθηκε από σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές δυσκολίες και αναταραχές. Υπήρξε μάρτυρας στα γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στη Γενική Απεργία του 1926 και τη Μεγάλη Ύφεση.
Τέλος, η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη είχε μια βαθιά επιρροή στη νοοτροπία και τις πολιτικές προοπτικές των σοβιετικών κατασκόπων της Βρετανίας. Ειδικότερα, τους ανησύχησε η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία και η απειλή που αποτελούσε για την ειρήνη, την ασφάλεια και τις μειονότητες, τόσο στη Γερμανία όσο και στον κόσμο γενικότερα. Οι Cambridge Five θεώρησαν τις δυτικές δημοκρατίες ελλείπεις, τόσο την ηθική όσο και την ιδεολογική δέσμευση να νικήσουν μια τέτοια απειλή. Η σωτηρία θα μπορούσε να βρίσκεται μόνο στη Σοβιετική Ένωση. Σίγουρα, αν και ο Kim Philby ήταν ήδη κομμουνιστής, ενώ βρισκόταν στη Βιέννη το 1934 στράφηκε αποφασιστικά προς τη Σοβιετική Ένωση. Ο Cairncross είδε επίσης τον ναζισμό από πρώτο χέρι και αυτό θα αποδειχθεί μια σημαντική στιγμή στην πολιτικοκοινωνική του εξέλιξη. Ήταν αυτό, σε συνδυασμό με την πρώιμη επίγνωσή του για τις αδικίες της φτώχειας και των κακουχιών, που θα τον οδήγησαν στην «αγκαλιά» της Σοβιετικής Ένωσης.
Ίσως πιο σημαντικό όμως ήταν το γεγονός ότι ο Cairncross δεν ταίριαζε ποτέ με τον αριστοκρατικό και ανώτερο κόσμο της μεσαίας τάξης στον οποίο θα συμμετείχε. Ήταν ένας δύσκολος άνθρωπος, πρόθυμος να διαφωνήσει και δεν είχε τις κοινωνικές και οικονομικές χάρες για να πετύχει σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούσαν τα γεννημένα προνόμια. Αποκάλυψε τα μυστικά της χώρας του, όχι μόνο λόγω μιας αντίθετης προσωπικότητας που είχε, αλλά επειδή ένιωθε απόρριψη από την υψηλή κοινωνία στην οποία είχε εργαστεί τόσο σκληρά για να μπει – γεγονός που τον αγανακτούσε πολύ και στην οποία ανήκαν οι υπόλοιποι τέσσερις πρώην συμφοιτητές του.
O John Cairncross στην ταινία Imitation Game
Η ταύτισή του ως ο 5ος της παρέας, θα ερχόταν όταν θα αυτομολούσε ο συνταγματάρχης Oleg Gordievsky το 1990. Θα αναγνώριζε τον Cairncross ονομάζοντάς τον, ασχέτως αν εκείνος δεν το δέχτηκε ποτέ. Κατέφυγε στη νότια Γαλλία και έζησε εκεί μέχρι που πέθανε από εγκεφαλικό σε ηλικία 82 ετών. Δεν καταδικάστηκε ποτέ για τις πράξεις κατασκοπείας, ενώ μερικά χρόνια μετά θα μαθευόταν το κωδικό του όνομα. Μολιέρος.
Η αυτοβιογραφία του, κυκλοφορεί με τον τίτλο ‘‘The Enigma Spy’’.
