Ήμουν από εκείνους που πρώτα είδαν την ταινία και μετά διάβασαν το βιβλίο. Και συμφωνώ απόλυτα με όποιον μου λέει πως η «Οδύσσεια του Διαστήματος» σου αφήνει ερωτηματικά και μπερδεμένες εικόνες. Βλέπεις, ο Κιούμπρικ ήθελε να ακολουθήσει τόσο πιστά τις σελίδες του Άρθουρ Κλαρκ που αδιαφόρησε για το αν είναι πλήρως κατανοητές από το κοινό. Ίσως ήθελε από τον κόσμο να χρησιμοποιήσει την φαντασία του. Ίσως πίστευε ότι ο θεατής έπρεπε να δώσει το δικό του τέλος. Ίσως ήθελε να πείσει τον κόσμο να αγοράσει το βιβλίο, το οποίο δημοσιεύτηκε μερικούς μήνες ΜΕΤΑ την κυκλοφορία της ταινίας.
Όμως η ταινία και η κάθε ταινία, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να μειώσει το όραμα που είχε ο Σερ Άρθουρ Κλαρκ για την ανθρωπότητα.
Οι πρωτοπόροι
Σε έναν κόσμο που από επιστημονική φαντασία είχε λίγα πράγματα, ξεχώριζαν οι Ισαάκ Ασίμοφ, Ρόμπερτ Χάινλαϊν και Άρθουρ Κλαρκ. Άνθρωποι που σήμερα θα τους χαρακτηρίζαμε πρωτοπόρους. Που απογοητεύτηκαν νωρίς από την εξέλιξη του είδους πάνω στον πλανήτη, βρίσκοντας ως μόνη σωτηρία ένα καταφύγιο προς τα άστρα. Και όχι μόνο ένα νέο σπίτι, αλλά και νέους «φίλους» που θα μας έκαναν καλύτερους. Που θα μεταμόρφωναν τον άνθρωπο σε κάτι πολύ πιο σπουδαίο από ότι ήταν.
Αυτό ακριβώς, ήταν και το μεγαλύτερο προτέρημα του Κλαρκ, όχι μόνο στην Οδύσσεια αλλά σε όλα τα βιβλία του. Για εκείνον, το σενάριο δεν ήταν απλά μία ιδέα που θα μπορούσε να αποφέρει φήμη και δόξα – ασχέτως αν όλα αυτά ήρθαν ούτως ή άλλως. Για τον Κλαρκ, η εξερεύνηση, η αποίκηση και η γνωριμία με άλλα όντα, ήταν ιδεώδες. Ήταν για εκείνον το επόμενο απαραίτητο βήμα για την διαιώνιση και επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Ή μάλλον του υποδειγματικού ανθρώπινου είδους.
Η σειρά βιβλίων της Οδύσσειας, στεκόταν επάξια απέναντι από τις Γαλαξιακές Αυτοκρατορίες του Ασίμοφ. Με μία ωστόσο ουσιαστική διαφορά: ο Ασίμοφ έβαζε την μυθοπλασία πάνω από τον άνθρωπο. Από ένα σημείο και μετά ήταν απλά ένας ακόμα ή όχι ήρωας για τα βιβλία του. Στον Κλαρκ, ο άνθρωπος είναι ο μοναδικός πρωταγωνιστής και η μόνη συμπαντική αλήθεια. Οι μαύροι Μονόλιθοι των βιβλίων του, συμβόλιζαν ακριβώς αυτό. Την ομαλή εξέλιξη προς το επόμενο βήμα. Από τον πίθηκο μέχρι τον θάνατο της ανθρώπινης σάρκας, για να μετατραπεί η ενέργεια σε «παιδί των άστρων» - εξού και το μωρό που εμφανίζεται στο τέλος της ταινίας.
Η αξία της ταινίας σήμερα
Προσωπικά, θεωρώ ότι η ταινία είναι μία από τις πιο σημαντικές στιγμές στον κινηματογράφο του 20ου αιώνα. Μην κολλάτε απαραίτητα στο πόσο ικανά κατάφερε να μεταδώσει ο Κιούμπρικ το ρεζουμέ το 1968. Αν ο Νόλαν έκανε αύριο remake την Οδύσσεια, είμαι πεπεισμένος ότι θα τα είχε καταφέρει πολύ καλύτερα. Και όχι μόνο από άποψη οπτικών εφέ. Κυρίως από πείσμα. Όμως για το 1968, σε έναν κινηματογράφο που μέχρι τότε έψαχνε ακόμα τα πατήματα του ανάμεσα στις ρομαντικές κομεντί και τις macho περιπέτειες, η «Οδύσσεια» ήταν ένα από τα πρώτα αριστουργήματα που έβαλαν τον Άνθρωπο στο επίκεντρο του σύμπαντος. Και αν σκεφτείς τις 13 υποψηφιότητες για Όσκαρ και το «Also sprach Zarathustra» του Ρίτσαρντ Στράους που έκανε ξανά τον γύρο του κόσμου, δεν τα κατάφερε άσχημα.
Και κάπως έτσι η ημερομηνία του 2001 απέκτησε σημασία και γέννησε ελπίδα. Για ένα καλύτερο αύριο, έστω και σε ένα πλανήτη κάπου μακριά από δω.
Ο Κλαρκ, θα είναι πάντα εκείνος που κοίταξε άφοβα προς τα άστρα, ψάχνοντας το νέο μας σπίτι. Και το έκανε με τον πιο υπέροχο τρόπο. Το αφηγήθηκε.
Ο Χρήστος Κάβουρας συμφωνεί μεν, αλλά…
Θεωρώ την Οδύσσεια ένα από τα πλέον βαρετά story που μπορεί να ζήσεις σε μια κινηματογραφική αίθουσα - ή έστω μπροστά από κάποια οθόνη. Ειδικά αν ΔΕΝ το λέει η καρδούλα σου περί διαστήματος, μαύρων τρυπών, ταξιδιών στο χρόνο και διάφορα άλλα επιστημονικά, τότε φίλε μου αναγνώστη είναι σαν να πέρασαν 142 λεπτά από τη ζωή σου που αισθάνεσαι πως χάθηκαν και δεν θα ξαναγυρίσουν.
Το συγκεκριμένο φιλμ ξεκίνησα να το βλέπω Δευτέρα και κατάφερα να το ολοκληρώσω Σάββατο. Σχεδόν ένα εικοσάλεπτο ανά ημέρα. Δεν την πάλευα. Όσο εντυπωσιασμένος και να ένιωθα από τα εφέ της εποχής και την ανατριχιαστική ατμόσφαιρα που μόνο ο Κιούμπρικ μπορεί να δημιουργήσει, το πέπλο του ύπνου ερχόταν και με αγκάλιαζε. Πολύ βαρύ. Ακόμα και για μένα που δηλώνω φαν των ταινιών επιστημονικής φαντασίας και ιδιαίτερα του Κιούμπρικ. Ακόμα βουίζει στα αφτιά μου ο ήχος από το ατελείωτο (δεκάλεπτο σχεδόν) ταξίδι του Ντέιβιντ στο άπειρο μέσω του μονόλιθου.
Δεν θα διαφωνήσω με τον Χρήστου ότι η συγκεκριμένη ταινία πρόκειται για μία εκ των στιγμών-σταθμών του κινηματογράφου. Αλλά ο συνδυασμός του περίπλοκου και άγνωστου διαστήματος με τον ακόμα πιο περίεργο (στα όρια της «ανωμαλίας») σκηνοθέτη ήταν κυριολεκτικά μια… οδύσσεια που κράτησε παραπάνω από 2001 χρόνια. Όμως οφείλεις να του αναγνωρίσεις, ειδικά σαν σήμερα που έφυγε για πάντα από αυτόν τον πλανήτη, πως το μυαλό του ήταν πάντα σε ταξίδια πέρα από την ανθρώπινη φαντασία. Ίσως να έγινε και αυτός ένα «αστρικό βρέφος».
Αυτός ήταν ο Άρθουρ Κλαρκ που έπλασε το σύμπαν στη φαντασία μας, πολύ πριν μας το αποκαλύψει η NASA.
