Για να κατανοήσουμε την αμερικανική κουλτούρα στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, πρέπει να κατανοήσουμε το Χόλιγουντ. Και για να κατανοήσουμε το Χόλιγουντ στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα, πρέπει να κατανοήσουμε τον Στίβεν Σπίλμπεργκ. Και για να κατανοήσουμε τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, πρέπει να μπορέσουμε να καταλάβουμε τι συνέβη με «Τα σαγόνια του καρχαρία» ή αλλιώς «Jaws».
Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 20 Ιουνίου του 1975 και παραμένει αξεπέραστη σε επίπεδο κινηματογραφικής δεξιοτεχνίας και αφήγησης. Βασίστηκε στο βιβλίο του Πίτερ Μπέντσλεϊ και με την έξοδό της στους κινηματογράφους κατέρριψε κάθε ρεκόρ εισπράξεων στο box-office, ενώ είχε μια υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Κέρδισε τρία βραβεία Όσκαρ, συμπεριλαμβανομένου και για την εμβληματική μουσική επένδυση του Τζον Γουίλιαμς.
Γιατί, όμως αποτελεί σημείο αναφοράς στην ιστορία του κινηματογράφου; Μπορεί η υπόθεση να φαίνεται απλή: καρχαρίας που επιτίθεται στα θύματα που αμέριμνα κολυμπούν, όμως οι συμβολισμοί είναι πολλοί και σημαντικοί. Αλλά ας μην σταθούμε σε αυτό το κείμενο στα μηνύματα της ταινίας, αλλά ας επικεντρωθούμε στο πώς αυτή άλλαξε τα δεδομένα στον κινηματογράφο.
Jaws και Σπίλμπεργκ
Όπως το Χόλιγουντ, έτσι και ο Σπίλμπεργκ συνδέεται περισσότερο με το θέαμα και τη φυγή. Πολλές από τις πιο επιτυχημένες ταινίες του σκηνοθέτη είναι ακριβώς αυτός ο συνδυασμός, αρκεί να σκεφτούμε: «Raiders of the Lost Ark», «E.T. το Extra-Terrestrial» και το «Jurassic Park». Εξάλλου, το επώνυμο του σκηνοθέτη έχει μετατραπεί σε επίθετο. Το «Spielbergian» είναι ένας τρόπος κινηματογραφικής δημιουργίας που βασίζεται σε ανθρώπινες ιστορίες που χαρακτηρίζονται από θαυμασμό και συναισθηματισμό.
Η ταινία γυρίστηκε στο νησί Μάρθας Βίνεγιαρντ το οποίο δεν είχε ξανά δεχτεί μεγάλη παραγωγή του Χόλιγουντ στο παρελθόν και ορισμένοι από τους ντόπιους δεν ήταν ιδιαίτερα χαρούμενοι με την παρουσία του καστ. Μάλιστα, το τελευταίο κομμάτι της ταινίας αποδείχτηκε πρόκληση. Όπως συχνά συμβαίνει όταν το Χόλιγουντ κάνει γυρίσματα στον ωκεανό, χρειάστηκαν παραπάνω ημέρες από αυτές που είχαν υπολογιστεί και ο προϋπολογισμός διογκώθηκε προκαλώντας σε όλους τους συντελεστές τεράστιο άγχος. Ωστόσο, παρά την τεράστια πίεση, ο Σπίλμπεργκ άσκησε το καλλιτεχνικό του όραμα.
Μουσική επένδυση
Ένα από τα βασικά συστατικά της επιτυχίας του Σπίλμπεργκ όλα αυτά τα χρόνια ήταν και οι συνεργάτες του. Aπό τους συνεργάτες του, ο πιο σημαντικός υπήρξε ο συνθέτης Τζον Γουίλιαμς. Η δουλειά του για «Τα σαγόνια του καρχαρία» παραμένει μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς στην ιστορία του κινηματογράφου. Όπως έχει παραδεχτεί ο Σπίλμπεργκ, η μουσική του «Jaws» είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιτυχία του. Η εικόνα του καρχαρία συνδυαστικά με την ένταση και τον ρυθμό της μουσικής μεταδίδουν την αγριότητα της όρεξής του.
Όπως και ο Άλφρεντ Χίτσκοκ, έτσι και ο Στίβεν Σπίλμπεργκ είναι «μάστορας» στο να οδηγεί το κοινό εκεί που θέλει να πάει. Το καδράρισμα των θεμάτων σε συνδυασμό με τη μουσική «διαχειρίζονται» τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Σπίλμπεργκ, η παραγωγή του Χόλιγουντ από τη δεκαετία του 1980 άρχισε να αφήνει λιγότερα πράγματα στην ασάφεια. Αυτός ο αισθητικός ολοκληρωτισμός επιταχύνθηκε στα τέλη του εικοστού αιώνα και στις αρχές του εικοστού πρώτου, αφού πλέον τα στούντιο του Χόλιγουντ μετατράπηκαν σε ένα multimedia συνονθύλευμα.
Μάρκετινγκ και εισπρακτική επιτυχία
Η ταινία πουλήθηκε ως event και η καμπάνια μάρκετινγκ ήταν από τις πρώτες διαφημίσεις της τηλεόρασης. Η ταινία κέρδισε πάνω από 260 εκατομμύρια δολάρια στην αρχική κυκλοφορία, αρκετά για να γίνει η μεγαλύτερη moneymaker στην ιστορία του Χόλιγουντ μέχρι εκείνη την εποχή. Παραμένει στο top ten με τις ταινίες με τις μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες όλων των εποχών.
Το όνομα του Σπίλμπεργκ ήταν ένα πλεονέκτημα για το μάρκετινγκ, για να προσελκύσει τα πλήθη στους κινηματογράφους. Η επιτυχία της ταινίας και των μεταγενέστερων μπλοκμπάστερ του Σπίλμπεργκ δημιούργησε επίσης νέες προσδοκίες για τα στούντιο του Χόλιγουντ και τους μετόχους τους, βάζοντας τη βιομηχανία σε νέα μονοπάτια. Επίσης, η αφίσα που δημιουργήθηκε από τον Roger Kastel είναι από τα πιο διάσημα έργα του εικοστού αιώνα και πολλές φορές έχει χρησιμοποιηθεί σε πολιτικά σκίτσα και εξώφυλλα περιοδικών. Η ταινία γέννησε ουσιαστικά και τα ντοκιμαντέρ με τους καρχαρίες.
Επιτυχία και αναδιαμόρφωση
Καμία ταινία ή κανένας σκηνοθέτης δεν αλλάζει ριζικά το Χόλιγουντ, αλλά ορισμένες ταινίες μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα και να χαράξουν μία νέα πορεία. Το «Jaws» είναι η γέφυρα του κυνισμού και της ηθικής πολυπλοκότητας του Νέου Χόλιγουντ με τη λαϊκίστική αντίληψη που καθόρισαν τη βιομηχανία τις επόμενες δεκαετίες. Αυτή η πρωτότυπη καλοκαιρινή υπερπαραγωγή, όπως και τα έσοδα της ταινίας αναδιαμόρφωσαν τους κανόνες της επιτυχίας του Χόλιγουντ.
Η δεξιοτεχνία του «Jaws» αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και για τους μεταγενέστερους κινηματογραφιστές. Η τριγωνική σύγκρουση, μεταξύ φύσης, συλλογικού και ατομικού στοιχείου όπως και η επίλυση αυτής, είναι που δημιούργησε τελικά αυτή την επιτυχία. Αδιαμφισβήτητα, πρόκειται για ένα από τα σπουδαία έργα του κινηματογράφου ενώ το «Jaws» είναι ένας ουσιαστικός τίτλος στη φιλμογραφία του Στίβεν Σπίλμπεργκ, στην ιστορία του Χόλιγουντ και στην αμερικανική κουλτούρα. Το Jaws μπήκε στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου το 2001.
