«Ο πόνος είναι η πιο ισχυρή διδαχή και μου έμαθε τι ήταν κάποτε η καρδιά. Έχω λυγίσει, έχω σπάσει, αλλά -ελπίζω- σε ένα καλύτερο σχήμα», έγραφε ο Charles Dickens στις «Μεγάλες Προσδοκίες» το 1860, επευφημώντας τη δύναμη της οδύνης στην ψυχολογία κάποιου. Και δεν είχε άδικο. Το σώμα και ο νους μαθαίνουν και μετατρέπουν τα παθήματα σε μαθήματα, άλλοτε με μεγαλύτερες και άλλοτε με μικρότερες επιπτώσεις. Ωστόσο, το PTSD (σ.σ. Post Traumatic Stress Disorder, δηλαδή το Μετατραυματικό Στρες) ήθελε άλλα 20 χρόνια για να διαγνωστεί από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση και ο κόσμος τότε δεν μπορούσε να εξηγήσει για ποιον λόγο ένας άνθρωπος παρουσίαζε σημάδια σύγχυσης ακόμα και αρκετούς μήνες μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός. Όπως στην περίπτωση του Dickens, δηλαδή, που κατέληξε στη συγγραφή του βιβλίου «Ο Σηματωρός».
Ο Charles Dickens στο δυστύχημα του Staplehurst
Μία ιστορία που πιθανώς δε γνωρίζεις είναι πως ο Dickens βρισκόταν το 1865 στο τρένο που στοίχισε τη ζωή σε 10 ανθρώπους και τραυμάτισε άλλους 40. Ο συρμός ξεκίνησε το μεσημέρι της 9ης Ιουνίου για το Λονδίνο έχοντας πάρει επιβάτες από το κανάλι της Γαλλίας. Λίγο μετά τον σταθμό του Headcorn, ο οδηγός είδε μία κόκκινη σημαία, κάτι που σήμαινε ότι έπρεπε να σταματήσει το τρένο. Ο άνθρωπος που την κρατούσε ήταν ένας εργάτης από τις εργασίες που τελευταία στιγμή είχαν προγραμματιστεί μεταξύ του σταθμού στο Headcorn και αυτού στο Staplehurst, ο οποίος την κυμάτισε 507 μέτρα και όχι 900 όπως θα έπρεπε από το σημείο. Το αποτέλεσμα ήταν το τρένο να μην έχει επαρκή χρόνο για να σταματήσει εγκαίρως και να εκτροχιαστεί.
Ο Dickens ήταν στο τρένο με την ερωμένη του, Ellen Ternan, και τη μητέρα της, τις οποίες έσωσε, αφού σκαρφάλωσε στην οροφή του βαγονιού. Όντας, ωστόσο, ο Dickens «των φτωχών» που αγαπάμε, αντί να σηκωθεί και να φύγει για να μη ρισκάρει να τον δει κάποιος στη σκηνή, εκείνος έτρεξε στα θύματα, τους έδινε νερό και έκανε ό,τι μπορούσε για να τα ανακουφίσει. Κάποιοι από αυτούς πέθαναν την ώρα που ο συγγραφέας ήταν μαζί τους. Και δεν μπόρεσε να το ξεπεράσει ποτέ. Απέφευγε να μπαίνει σε τρένα και, όταν δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, τον έπιανε σύγχυση και κρατιόταν σφιχτά από τα χερούλια στο κάθισμα.
Ο Σηματωρός
Έναν χρόνο μετά το δυστύχημα στο Staplehurst, το 1866, ο Dickens κυκλοφόρησε ίσως την πιο σκοτεινή ιστορία φαντασμάτων που περιστρέφεται γύρω από έναν σηματωρό σε έναν σταθμό τρένου. Υπάρχουν αρκετοί που πιστεύουν μέχρι ήμερα ότι η εν λόγω διήγηση μπορεί να μην είχε απαραίτητα σχέση με το συμβάν, ωστόσο προσωπικά αδυνατώ να το πιστέψω. Δηλαδή, ο καθένας θα περνούσε σύγχυση έχοντας επιβιώσει από ένα δυστύχημα που άφησε ανθρώπους να πεθαίνουν μπροστά του και, μάλιστα, την ώρα που τους φρόντιζε. Πόσο μάλλον όταν η ίδια η πραγματικότητα και η αγχωτική συμπεριφορά του Dickens τα επόμενα χρόνια επιβεβαιώνουν πέραν πάσης αμφιβολίας την επιρροή του Staplehurst στην ψυχολογία πίσω από τον Σηματωρό.
Αναφορικά με την ιστορία καθεαυτή, πιθανώς να έπαιξε ρόλο και το δυστύχημα στο τούνελ του Clayton το 1861. Σε αυτό, συνέβη μία σειρά από λάθη που σήμερα φαντάζουν εξωπραγματικά. Ή, αν σκεφτούμε το πρόσφατο παρελθόν του λατρεμένου μας «κράτους», αρκετά γνώριμα. Η μικρή χρονική απόσταση αναχώρησης τριών τρένων από το Brighton, μία δυσλειτουργία του σήματος κινδύνου αλλά και μία λάθος συνεννόηση μεταξύ των σηματωρών της μίας και της άλλης πλευράς του τούνελ, οδήγησε δύο τρένα από τα τρία τρένα να συγκρουστούν μεταξύ τους. Το αποτέλεσμα ήταν 23 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και άλλοι 176 να τραυματιστούν.
Στα της πλοκής, ο Σηματωρός δουλεύει σε έναν σταθμό τρένων, εποπτεύει τα δρομολόγια και φροντίζει για την ασφαλή διεξαγωγή τους. Ο αφηγητής, που μιλάει σε α’ πρόσωπο, τυχαίνει να βρίσκεται στην αποβάθρα και, με τα πολλά, γνωρίζει τον μυστηριώδη τύπο. Αυτό που δεν περιμένει είναι τις συζητήσεις που ακολουθούν και αποτυπώνουν βιώματα του σηματωρού με εμφανώς μεταφυσικό χαρακτήρα, όσο κι αν ο αφηγητής προσπαθεί στην αρχή να τα εξηγήσει με τη λογική -Κάτι που στο τέλος καταλαβαίνει, αλλά είναι πολύ αργά-. Αιτία πίσω από τη γνωριμία των δύο είναι μία ατάκα του τελευταίου: «Έι! Εσείς εκεί κάτω!».
Η υπαρξιακή διάθεση της ιστορίας
Ο «Σηματωρός» είναι ένα βιβλίο που αγαπά το μυστήριο. Όχι μόνο στην εξιχνίαση της υπόθεσης, αλλά και στα βαθύτερα νοήματα πίσω από αυτήν. Διαβάζοντας και την τελευταία γραμμή, στάθηκα για λίγο προβληματισμένη υπαρξιακά. Περί αιτίας και ματαιότητας. Θύμισε όλες εκείνες τις στιγμές που ψάχνεις σημάδια που θα σου δείξουν τον δρόμο. Ότι αυτός πρώτα απ’ όλα υπάρχει. Και συνυπάρχει με τον φόβο. Πιθανώς όπως ένιωσε ο πρωταγωνιστής που έψαχνε νόημα και στόχο στις εμφανίσεις μίας απροσδιόριστης και υπό κάθε συνθήκη τρομακτικής μορφής που τον καλούσε. Ο διαχρονικός φόβος του θανάτου, η επαγρύπνηση στην παρουσία απειλής, η ταύτιση του τούνελ με κάτι σκοτεινό σίγουρα είναι στοιχεία που ο Dickens έφερε μαζί του από το δυστύχημα στο Staplehurst. Η, δε, προσπάθεια του αφηγητή για εξορθολογισμό ανεξήγητων συμβάντων ίσως να αποτελεί μία προσπάθεια αλλά και έναν κρυφό πόθο του συγγραφέα να εξηγήσει τον λόγο για τον οποίο βίωσε το δυστύχημα καθώς και τις συνέπειες που προκάλεσε στην ψυχοσύνθεσή του.
Ο «Σηματωρός» είναι μία από τις πιο σκοτεινές και έντονα χαρακτηρισμένες από προσωπικά βιώματα ιστορίες φαντασμάτων του Dickens. Παράλληλα, αποτελεί τρανό παράδειγμα της μεγαλοφυΐας του συγγραφέα που με την ίδια ευκολία που μπορούσε να γράψει βιβλία, όπως ο «Oliver Twist», συλλάμβανε και σκοτεινές ιστορίες του πιο επιτυχημένου ψυχολογικού τρόμου, αυτού που πηγάζει από την πραγματική ζωή.
Fun Creepy fact: O Dickens πέθανε πέντε χρόνια μετά τον «Σηματωρό», το 1870, ανήμερα της 10ης επετείου του δυστυχήματος του Staplehurst.
