Ας κάνουμε ένα πείραμα. Πότε πιστεύεις ότι εμφανίστηκαν τα πρώτα βιβλία επιστημονικής φαντασίας; H ερώτηση έχει πολύ μεγάλη σημασία, ενδεχομένως και τη μεγαλύτερη σε αυτό το θέμα και θα καταλάβεις πολύ σύντομα το γιατί. Όμως, πρόσεξε. Αν έχεις σκοπό να απαντήσεις κάτι τύπου Ο Πόλεμος των Κόσμων / Orson Welles -1898-, ναι, είναι υπόδειγμα σύλληψης, ειδικά για την εποχή του, αλλά σε προειδοποιούμε ότι πρέπει να το αφήσεις στην άκρη. Μία τέτοια κατεύθυνση καθόλου δε θα σε βοηθήσει, γιατί για τη συγκεκριμένη αποστολή χρειάζεται να πας πολύ πιο πίσω. Ίσως σε ένα μέρος, μία εποχή και έναν άνθρωπο που υπό φυσιολογικές συνθήκες δε θα πήγαινε με τίποτα ο νους σου ακριβώς επειδή πρόκειται για εκείνο το μέρος, εκείνη την εποχή και εκείνον τον άνθρωπο.
Είμαστε στην εποχή του Γαλλικού Διαφωτισμού ή σε αυτήν που πολλοί ονόμασαν Εποχή του Ρασιοναλισμού. Ο Κοπέρνικος έχει ήδη μιλήσει για το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος (σ.σ. Τοποθέτησε τον ήλιο στο κέντρο και όχι τη Γη, με την ίδια και όλα τα άλλα σώματα του Ηλιακού Συστήματος να περιστρέφονται γύρω από αυτόν). Ο Γαλιλαίος έχει ανακαλύψει ότι η Σελήνη έχει κρατήρες, όρη και πεδιάδες και έχει ονομάσει τους τέσσερις δορυφόρους του Δία που εντόπισε με το όνομα του προστάτη του, Κόσιμο Β’ των Μεδίκων -Άστρα των Μεδίκων-. Ο Ντεκάρτ έχει πει το περίφημο «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω», αναδεικνύοντας το καρτεσιανό σύστημα – βάση της αναλυτικής γεωμετρίας. Έχουν γίνει, τέλος πάντων, όλα αυτά τα καταπληκτικά πράγματα που εξαίρουμε μέχρι και σήμερα. Και ξαφνικά εμφανίζεται ένας τύπος -σχεδόν εριστικά πολυπράγμων, αν με ρωτάς- που ακούει στο όνομα François-Marie Arouet.
Λογικά, τώρα, αναρωτιέσαι ποιος είναι αυτός και τι ακριβώς έχει κάνει που να τον κατατάσσει στη σημαντικότητα των υπολοίπων. Γι’ αυτό, μάλλον είναι σοφό να αναφέρω το όνομα που υιοθέτησε μετά τη φυλάκισή του στη Βαστίλη το 1718, αφού δεν κρατούσε με τίποτα το στόμα του κλειστό και κριτίκαρε επανειλημμένα την κυβέρνηση, την εξουσία και ό,τι είχε να κάνει με αυτές. Αποκορύφωμα, έφτασε να κατηγορεί τον Αντιβασιλέα για ερωτική σχέση με την κόρη του (σ.σ. Δεν ξέρουμε αν ίσχυε, αλλά και μόνο το να κατηγορήσεις το Παλάτι για αιμομιξία -άσχετα που συνέβαινε κατά κόρον-, θέλει κότσια. Και λίγη τρέλα).
Το όνομα αυτού… Βολταίρος
Οι απαρχές του ψευδώνυμου που υιοθέτησε είναι καθόλα άγνωστες. Αναγραμματισμός κάποιας Λατινικής γραφής του «Arouet»; Αναφορά ενός γειτονικού κάστρου της οικογένειας; Απόρροια του nickname «volontaire» (σ.σ. ο εθελοντής στα Γαλλικά) που του έδωσαν εντελώς σαρκαστικά λόγω του φημισμένου του πείσματος; Την απάντηση πήρε μαζί του στον τάφο του, αλλά δε θα του κρατήσουμε και κακία. Προσωπικά, τον Βολταίρο τον φαντάζομαι ως τον άνθρωπο που σίγουρα θα ήθελα να έχω στην παρέα μου. Ήταν εξαιρετικός συγγραφέας και, μάλιστα, σε πάνω-κάτω κάθε τομέα. Μπορούσε να σου μιλήσει για φιλοσοφία με την ίδια ευκολία που το έκανε για την επιστήμη. Τη μία ήταν κατάσκοπος για τη Γαλλική κυβέρνηση αλληλογραφώντας με τον Φρειδερίκο τον Μέγα της Πρωσίας και την άλλη έγραφε θεατρικά έργα περνώντας μέχρι και 18 ώρες τη μέρα σερί πάνω από το χαρτί του -Και τα κατάφερνε με τον ίδιο τρόπο που το κάνουμε σήμερα: ατελείωτο καφέ-. Επειδή, βέβαια, το πείσμα που είπαμε παραπάνω τον έκανε να γράφει όπως και για όποιον ήθελε, μερικά έργα του απειλούνταν μέχρι και με ρίψη στη φωτιά, οπότε άρχισε να χρησιμοποιεί ψευδώνυμα για τους πρωταγωνιστές του.
Το 1752, ο Βολταίρος ήταν 48 ετών. Είχε σίγουρα μαζέψει πολλές εμπειρίες, οπότε υλικό προς συγγραφή υπήρχε άφθονο. Αλλά μετά από χρόνια καταδιώξεων, φιλοσοφικών και μη αναζητήσεων, είπε να γράψει το Μικρομέγας. Αυτό το βιβλίο σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με αυτό που σου έρχεται στο μυαλό όταν κάποιος αναφέρεται στο συγγραφικό έργο του Βολταίρου. Πρόκειται ουσιαστικά για μία διαπλανητική εξερεύνηση ενός Γίγαντα που έχει εκδιωχθεί από τον πλανήτη του και μάντεψε γιατί. Επειδή έγραψε ένα βιβλίο που θεωρήθηκε αιρετικό από τους κυβερνώντες (σ.σ. Σου θυμίζει κάτι; Μήπως μία προβολή του ίδιου του του εαυτού στον ήρωά του;).
«Σε έναν από αυτούς τους πλανήτες που περιστρέφονται γύρω από το άστρο που ονομάζεται Σείριος, υπήρχε ένας πολύ έξυπνος, νέος άντρας. Ονομαζόταν Μικρομέγας, ένα όνομα που ταιριάζει σε όλους τους μεγάλους άντρες, γιατί, μπορεί να είναι τεράστιοι στη δική τους γη, αλλά πάντα υπάρχει ένας άλλος τόπος στον οποίο θα βρουν τον εαυτό τους μικρό»
Αυτός, λοιπόν, ο Μικρομέγας, αξιοποίησε την εξορία του με τον καλύτερο τρόπο. Άρχισε να πηγαίνει από πλανήτη σε πλανήτη, να γνωρίζει τους κατοίκους τους και να προσπαθεί να κατανοήσει την ύπαρξή τους. Σε καμία περίπτωση δεν ήταν πάντα αυτό που περίμενε, αλλά εκείνος σε αντίθεση με άλλους εκτιμούσε την ελευθερία και έβρισκε θέλγητρα στη διαφορετικότητα. Μέσα από αυτό, προβάλλονται στοιχεία της ανθρώπινης φύσης με έναν τρόπο που πολλές φορές μοιάζει κινηματογραφικός. Το εκνευριστικό πείσμα του συνομιλητή, η βιασύνη για εξαγωγή συμπερασμάτων χωρίς να έχεις την παραμικρή ιδέα για αυτό που μιλάς, η έπαρση και η αλαζονεία που ξεπερνάει τα όρια της προσωπικής ιδιοτροπίας. Με τη διαφορά ότι εδώ μπορεί να μην προέρχονται αποκλειστικά από τους ανθρώπους, αλλά και από μία εξωγήινη οντότητα, όπως ένας νάνος.
Προφανώς και δε σου κάνει καμία εντύπωση το γεγονός ότι ο γνωστός και μη εξαιρετέος Βολταίρος βρήκε τον τρόπο να φτιάξει ένα βιβλίο που περιέχει φιλοσοφικά, πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα. Όμως το ότι αυτό έγινε σε μία καθαρά sci-fi ιστορία, σε μία από τις πρώτες που έχουν καταγραφεί ποτέ, είναι το λιγότερο άξιο σχολιασμού. Δεν ξέρω, βέβαια, αν είχε επίγνωση ότι καταπιανόταν με ένα αδήλωτο μέχρι τότε είδος, αλλά, και πάλι. Μιλάμε για ένα έργο που απέδειξε ακόμα και με την ίδια του την ύπαρξη, τον στόχο του δημιουργού του, ενδεχομένως και του Πλάτωνα. Ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για κάτι και με το να το περιφρονείς δε γίνεσαι ανώτερός του. Μάλλον το αντίστροφο. Περίμενες εσύ ότι ο Βολταίρος θα ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της επιστημονικής φαντασίας;
