Δεν ξέρω πόσες φορές έχω δει μέχρι σήμερα το Inception. Είναι σίγουρα αρκετές, αλλά ο ακριβής αριθμός μού διαφεύγει. Την πρώτη, πάντως, τη θυμάμαι με διαύγεια χτεσινής μέρας, αν και έχει κλείσει πια δεκαετία. Πήγαμε αρκετά άτομα στο σινεμά να δούμε το νέο δημιούργημα του Christopher Nolan που τότε ειδικά ήταν στα καλύτερά του με δύο ταινίες της τριλογίας του Dark Knight να τον έχουν κάνει γνωστό μέχρι και σε όσους καμία ιδέα δεν είχαν ότι υπήρχε στον χάρτη το Memento. Βγαίνοντας, πολλές αναλύσεις έγιναν, όμως ένα ήταν αυτό που δεν μπορούσε κανείς να χωνέψει και τοποθέτησε τον Nolan σε ακόμα πιο υψηλό βάθρο: Το γεμάτο βάθος story περί ονειρικής πραγματικότητας που κατάφερε να συνθέσει.
Το Inception είναι από τις ταινίες που όσες φορές και να δεις, την κάθε επόμενη θα έχεις και μία νέα παρατήρηση να κάνεις. Η τελευταία ήταν πριν μερικές μέρες, όταν ένεκεν της δεκαετίας είπα να θυμηθώ όλη αυτήν την αίσθηση που μου άφηνε κοιτώντας τους τίτλους τέλους και ακούγοντας για άλλη μία φορά την Edith Piaf. Τι συνειδητοποίησα; Ότι πρόκειται περί του ορισμού της τραγικής ειρωνείας. Το βασικό τραγούδι να μιλάει για παντελή έλλειψη μετάνοιας, όταν ο κύριος πρωταγωνιστής της ταινίας έχει χτίσει όλο του το είναι πάνω στις τύψεις για την αυτοκτονία της γυναίκας του.
Θα σκεφτείς. Πολύ.
Ο Nolan θέλει τον κόσμο μέτοχο στις ταινίες του. Δε στοχεύει στο κοινό που θα πάει στο σινεμά για να περάσει την ώρα του κρατώντας κι ένα κουτί με ποπ κορν στο χέρι. Δουλεύει 10 χρόνια πάνω σε ένα σενάριο για να σου μιλήσει μετά περί πολλαπλών επιπέδων του ονείρου και περί της διαδικασίας με την οποία «φυτεύεις» ιδέες στο υποσυνείδητο κάποιου, ώστε να φουντώσουν και τελικά να τις ανάγει σε πράξεις σαν να ήταν δικές του. Όνειρο μέσα σε όνειρο πάνω σε όνειρο κι εσύ να επαφίεσαι στο τοτέμ – σβούρα του Cobb (σ.σ. που ουσιαστικά ήταν της γυναίκας του, άρα δεν ξέρουμε κι αυτό κατά πόσο μπορούμε να το εμπιστευτούμε) για να καταλάβεις το τέλος της ταινίας. Ή και όλη την ταινία εξαρχής.
«Αυτό δίνει στον Cobb μία βασική γραμμή πραγματικότητας. Αλλά είναι ένας αφηγητής που δεν μπορείς να εμπιστευτείς», ειπώθηκε δια στόματος Nolan. Αυτή η άγνοια πραγματικότητας είναι που σε κάνει να προβληματίζεσαι κι εσύ. Ίσως περισσότερο κι από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές που έχουν προγραμματιστεί να κινούνται σαν πιόνια πάνω σε ένα σκάκι προδιαγεγραμμένης έκβασης. Εσύ δεν ξέρεις, οπότε θα το ψάξεις. Πώς γίνεται να μοιράζεσαι το ίδιο όνειρο με κάποιον; Ποια είναι η χρονική αντιστοιχία του κάθε επιπέδου του ονείρου; Τελικά, μπορείς να εμπιστευτείς τα τοτέμ για τη διάκριση με την πραγματικότητα; Αυτό το «κάψιμο» έχει τη λογική του Dark, με την πολύ ουσιαστική διαφορά ότι εδώ εξηγούνται όλα τη στιγμή που υφίστανται ως υπάρξεις. Σκοπός δεν είναι να κουράσει, αλλά να προβληματίσει και να εντυπωσιάσει. Να σε κάνει να πιστέψεις ότι τώρα έμαθες κάτι περισσότερο σχετικά με τις χωροχρονικές ακολουθίες. Κάτι ανάλογο με το Interstellar.
Όλα είναι δυνατά
Στον κόσμο του ονείρου όλα είναι δυνατά. Κάθε κρυφή σου επιθυμία, κάθε διακαής κι ανομολόγητος πόθος. Το υποσυνείδητο είναι ελεύθερο να μεγαλουργήσει, ορμώμενο από το παραμικρό ερέθισμα που για κάποιον λόγο του έχει αποτυπωθεί. Ο Sigmund Freud είχε μιλήσει το 1899 για αυτό στο βιβλίο του The Interpretation of Dreams. «Η φύση του είναι τόσο άγνωστη σε εμάς όσο και ο εξωτερικός κόσμος, και είναι τόσο ατελώς άγνωστο σε εμάς μέσα από τις πληροφορίες του συνειδητού όσο και ο εξωτερικός κόσμος μέσω των ενδείξεων των αισθητήριων οργάνων». Αυτό το άγνωστο και το απέραντο είναι που σε τραβάει στο Inception. Εκεί δεν υπάρχουν περιορισμοί και κανόνες. Μόνο εσύ και οι επιθυμίες σου που γίνονται πραγματικότητα. Χτίζεις πόλεις από το πουθενά. Πας κόντρα στους νόμους της βαρύτητας. Ζωντανεύεις κάθε σου σκέψη. Ποιος θα αρνηθεί αυτό και ένα φιλμ που σε αφήνει να το κάνεις εικόνα έστω και για αυτές τις σχεδόν τρεις ώρες;
Η μετάφραση της ταινίας βρίσκεται στη μουσική
Στις 28 Δεκεμβρίου του 1895, έγινε μία πολύ ιδιαίτερη προβολή στο Grand Café της Boulevard de Capucines στο Παρίσι, για την οποία λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν παρά τη μεγάλη της σημασία. Οι κατασκευαστές φωτογραφικού εξοπλισμού Lumière brothers χρησιμοποίησαν τη συσκευή που μπορούσε να καταγράψει, να δημιουργήσει και να προβάλλει κινούμενες εικόνες για να δείξουν μία από τις ταινίες τους, συνοδεύοντάς τη live με πιάνο. Αυτό ουσιαστικά αποτελεί την πρώτη γνωστή συνοδεία ταινίας από μουσική υπόκρουση.
Από τότε, πολλά έχουν αλλάξει στη θέση του ήχου στις ταινίες. Ξεκίνησε ως ένας τρόπος να σβήσει η σιωπή της βουβής εικόνας, απλώς επικουρικά, και κατέληξε να παίρνει τη μορφή θεμελίου για την κάθε παραγωγή. Να πρέπει να ταυτίσει τις νότες με το είδος της ταινίας και να φτάνει σε ανθρώπους, όπως ο Hans Zimmer, που είναι σαν να έχει μεταφράσει ακριβώς την κάθε στιχομυθία σε μουσική. Κάτι σαν ένας αόρατος υπότιτλος. Το Inception στηρίζεται στον ήχο και στις διακυμάνσεις του το κάθε δευτερόλεπτο. Από χαρακτήρα σε χαρακτήρα κι από επίπεδο σε επίπεδο. Ο διαχωρισμός της πραγματικότητας από τη limbo (σ.σ. κατώτατο επίπεδο του ονείρου) δε γίνεται μόνο με την εναλλαγή των τοπίων. Η μουσική όσο κατεβαίνουμε γίνεται όλο και πιο σκοτεινή, ψυχεδελική και επιβλητική, κάθε συναίσθημα, δηλαδή, που νιώθει ο εκάστοτε χαρακτήρας. Αυτό νοιάζει τον Zimmer. Οι άνθρωποι. Διαφορετικά, δε θα είχε συνεργαστεί ποτέ με τον Nolan.
Τα masterminds πίσω από το mastermind
Κάθε ταινία έχει ορισμένους προκατόχους πίσω της, για να φτάσει με τη μορφή που είναι στο κοινό. Από κάπου θα έχει δανειστεί στοιχεία και εμπνεύσεις. Παρθενογένεση δεν υπάρχει. Το Inception είναι επηρεασμένο από «την εποχή των ταινιών, όπου είχες το Matrix, είχες το Dark City, είχες το Thirteen Floor και σε έναν βαθμό είχες το Memento. Βασίστηκαν στις αρχές ότι ο κόσμος γύρω σου μπορεί να μην είναι αληθινός». Ειδικά εστιάζοντας στο Matrix, η ομοιότητα και ο παραλληλισμός είναι εμφανή στην κεντρική ιδέα των ταινιών. Όνειρο μέσα σε όνειρο για το Inception, προσομοίωση μέσα στην προσομοίωση για το Matrix. Μία πλαστή πραγματικότητα φτιαγμένη όπως τη θες γιατί αυτή που έχεις δεν επαρκεί vs «μπλε χάπι» για να μένεις χαρούμενος μέσα στην άγνοια.
«Ασχολούμενος με τον ανθρώπινο νου και τα όνειρα, το μυαλό μου φυσικά έλκεται από τις ταινίες του Bond ως το είδος της έκφρασης της κινηματογραφικής δυνατότητας». Με την αγάπη του Nolan για τις ταινίες του James Bond, ο 007 θα φάνταζε δύσκολο να μην υπήρχε στο πολυετές του πρότζεκτ. Όχι με τη φυσική του παρουσία, αλλά με τις ακολουθίες μαχών κατά μήκος του πλανήτη (σ.σ. Γαλλία, Μαρόκο, Ιαπωνία, Καναδάς). Με τους πρωταγωνιστές που μοιάζουν ένας προς ένας με τον θρυλικό πράκτορα, αλλά υπό το δικό τους μεμονωμένο πρίσμα. Τόσο που να συμβαίνει και να αφομοιώνεται από τις σκηνές, χωρίς να μοιάζει ξένο.
Το Inception είναι από τις ταινίες που ξέρεις ότι δεν πρόκειται να ξεχαστούν. Ούτε από το κοινό, ούτε από τον κινηματογράφο, ούτε από κανέναν. Θα αποτελεί πηγή έμπνευσης, μέτρο σύγκρισης, αφορμή για έπαινο, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Ένα δημιούργημα που κατάφερε να γίνει αρχή και συνέχεια στο είδος της ταυτόχρονα. Ο Nolan ποτέ δεν έχει απογοητεύσει το κοινό του, αλλά το 2010 έκανε κάτι άλλο. Απέδειξε ότι το μόνο πράγμα που δεν έχει όρια είναι οι δυνατότητες του μυαλού του.
