Ένας οδηγός για αρχάριους στην κλασική μουσική

Από τον Κώστα Χρήστου

Υπάρχει συγκεκριμένος λόγος που η κλασική μουσική έχει κερδίσει αυτόν τον τίτλο. Κλασική . Συμβολίζει την ανώτερη κλάση, την υπεροχή και την αυθεντικότητα. Είναι 700 χρόνια επίσημης μουσικής ιστορίας που ξεδιπλώθηκαν μέσα από νότες σε παρτιτούρες και είχαν στόχο να εξυψώσουν τα ανθρώπινα ιδεώδη. Ο Βέρντι είχε πει κάποτε πως η κλασική μουσική, είναι το απόλυτο μουσικό χαλί για κάθε ανθρώπινο επίτευγμα. Είναι η όμορφη πλευρά του ανθρώπου. Η ουσιαστικά ουμανιστική. Εκείνη που περιγράφει με τον δικό της μοναδικό τρόπο όλα εκείνα τα θετικά μας γνωρίσματα και μας τραβάει λίγο πιο κοντά στο φως αφήνοντας πίσω το σκοτάδι. Και μέχρι και σήμερα, δεν έχει υπάρξει ένας άνθρωπος, που να μην βρήκε κάτι από τον εαυτό του στην κλασική μουσική.

Η κλασική  μουσική είναι ένα αυθεντικό παιδί της Ευρώπης από την εποχή του Μεσαίωνα – και λίγο νωρίτερα. Έχει περάσει μέσα από διάφορα κύματα προβολής και επιρροής, που ξεκινούν από την Αγγλία και την Γαλλία και φτάνουν μέχρι την Γερμανία και την Ιταλία. Οι μουσικοί ιστοριογράφοι για να μπορέσουν να διαχωρίσουν τις τάσεις των εποχών της, επιλέγουν να την χωρίζουν σε 6 περιόδους.

Μεσαίωνας: Είναι η περίοδος πριν το 1400 που χαρακτηρίζεται από τα μονωδικά άσματα ή αλλιώς και Γρηγοριανά μέλη. Πήραν το όνομα τους από τον πάπα Γρηγόριο Α’ τον Μέγα και έχουν κυρίως εκκλησιαστική μορφή άρα και θρησκευτικό χαρακτήρα.

Αναγέννηση: Περίοδος από το 1400 μέχρι το 1600, χαρακτηρίζεται από μαδριγάλια αλλά και από τραγούδια με λατινικό στίχο. Ουσιαστικά είναι η άνθιση της μουσικής της τέχνης και η πρώτη μορφή κειμένων που συναντούν την μουσική, όπως τα ποιήματα του Βοκάκιου και οι εκφραστικές συνθέσεις του πρωτοπόρου Κάρλο Τζεζουάλντο.

Μπαρόκ: 1600-1750. Ξεχωρίζει για το απαλό μεν έντονο χρώμα στις μελωδίες, με την πλειοψηφία τους να είναι τόσο ακουστικές όσο και χορευτικές.

κλασική : Ξεκινάει από τα μέσα του 1750 μέχρι την πρώτη δεκαετία του 1800. Η κλασική μουσική αποκτά για πρώτη φορά δομή και ισορροπία. Δεν υπάρχουν κομμάτια που αρχίζουν και τελειώνουν σε περίεργα σημεία, αλλά αρχή μέση και τέλος που υπακούν σε μουσικές αρχές και στην επαγγελματική αρμονία. Είναι η εποχή της γέννησης της Ευρωπαϊκής μουσικής.

Ρομαντική: 1820-1900. Μεγάλα κομμάτια με συναισθηματικές μελωδίες και έντονα χαρακτηριστικά.

Νεότερη: Είναι το κύμα της μουσικής που έρχεται μετά το 1900 και δεν γνωρίζει σύνορα και οδηγίες. Η τελευταία 15ετία ωστόσο χαρακτηρίζεται από την επιστροφή στον ρομαντισμό.

Το πιο κλασικό που θα έχεις ακούσει μέχρι σήμερα, είναι ότι κατεβάζει την αρτηριακή πίεση και συστήνεται μέχρι και από γιατρούς σε γυναίκες που εγκυμονούν και είναι όλα αλήθεια. Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Γιατρεύει την μελαγχολία και την κατάθλιψη, βοηθάει στην καλή διατήρηση της μνήμης μας, ενώ κάποιες από τις μελωδίες θεωρούνται ότι καταπραΰνουν τον πόνο των μυών μας. Να συνεχίσουμε; Εντείνει την παραγωγικότητα, ρίχνει σε μεγάλο βαθμό τον δείκτη του άγχους και ανεβάζει την παραγωγή της ντοπαμίνης, την ουσία που εκκρίνει ο εγκέφαλος όταν νιώθουμε ευτυχισμένοι. Οπότε μην νιώθεις περίεργα αν έχεις ξεκινήσει να αναπτύσσεις μία αγάπη για αυτή. Γιατί είναι πραγματικά μία κατηγορία μόνη της. Αυτό που καλείσαι να κάνεις, είναι να ακολουθήσεις τον ενθουσιασμό σου και την καρδιά σου. Όποια μελωδία σου τραβήξει την προσοχή, είναι αρκετά καλή για να της χαρίσεις τον εαυτό σου ολόκληρο. Γιατί η κλασική μουσική είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Είμαστε εμείς.

Ο «ιμπρεσιονιστής μουσικός» δικαίωσε την ταυτότητα του με κομμάτια σαν αυτό εδώ. Η μουσική του σηματοδότησε το πέρασμα από την ρομαντική στην μοντέρνα εποχή, ενώ ο ίδιος -μουσικά- χαρακτηρίστηκε από την προτίμησή του στο να περιλαμβάνει ολόκληρους τόνους στις κλίμακες – κάτι που έγινε σήμα κατατεθέν του. Πάντως δεν είναι τυχαίο πως η άνοδος του προς την φήμη έγινε την ίδια περίοδο με τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους. Το Clair De Lune είναι ένα υπέροχο παράδειγμα εκείνης της περιόδου. 

Ο άνθρωπος που ξέφυγε από τον Βάγκνερ και τον Στράους και διαμόρφωσε το δικό του ύφος στις ορχηστρικές σουίτες, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του ύστερου ρομαντισμού. Οι Πλανήτες εμπνεύστηκαν από την αστρολογική τους ιδιότητα και κάθε μέρος από τα 7 διαφορετικά της σουίτας, είναι αφιερωμένο και σε έναν αρχαίο θεό. Έχεις ακούσει σίγουρα κάποιο από αυτά σε κάποια ταινία. Πιο γνωστά της σουίτας, ο Άρης και ο Δίας. 

Αν αναζητείς την Μπαρόκ περίοδο, δεν υπάρχει μεγαλύτερος εκπρόσωπός της από τον Γερμανό μουσικό. Είναι από τους λίγους εκτελεστές εκκλησιαστικής μουσικής, που έγραψαν μελωδίες για πολλά και διαφορετικά όργανα συμπεριλαμβανομένου του βιολιού, της κιθάρας, του πιάνου αλλά και του τσέμπαλου. Το Bouree ωστόσο γράφτηκε για λαούτο και θεωρείται μέχρι και σήμερα ένα από τα ιερά κειμήλια των κιθαριστών ανά τον κόσμο. Ένα μικρό κομμάτι από την τεράστια προσφορά του Μπαχ στην μουσική, αλλά κυρίως στα ανθρώπινα συναισθήματα.

Μέχρι και σήμερα, ισχύουν δύο πράγματα για το εν λόγω κονσέρτο του Ραχμάνινοφ: είναι η επιτομή του νεότερου Ρομαντικού ρεύματος και πρόκειται για ένα από τα δυσκολότερα κομμάτια που γράφτηκαν ποτέ για πιάνο. Γνωστό για τον ιδιαίτερο τρόπο που δένει με την ορχήστρα, είναι ένα κλασικό κομμάτι που μετά το τέλος του, θα σε κάνει να αισθανθείς λίγο καλύτερος άνθρωπος.

Ομολογουμένως η όπερα είναι ένα δύσκολο είδος. Η εν λόγω άρια όμως, είναι ίσως ιδανική για όποιον θέλει να ακούσει οπερέτα αλλά δεν ξέρει από που να ξεκινήσει. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για κάθε σοπράνο στον κόσμο -με την δική μας Μαρία Κάλλας να το έχει γονατίσει πολλές φορές- και μία τεράστια στιγμή για την κλασική μουσική το 1791 όπου με την σύνθεσή του σε δύο μέρη. 

Τόσο γνώριμο που πλέον χρησιμοποιείται σε οποιαδήποτε στέψη βασίλισσας ή βασιλιά στον κόσμο. Είναι ίσως μία από τις μεγαλύτερες στιγμές της Βρετανικής κλασικής μουσικής από την ημέρα που γράφτηκε το 1727 και περιγράφει ουσιαστικά την στέψη του βασιλιά Σολομώντα. 

Παρότι σήμερα το ακούνε οι ΠΑΣΟΚοι και βάζουν τα κλάματα, το ‘‘O Fortuna’’ (και όχι το Carmina Burana που είναι ολόκληρη η συλλογή), είναι ένα από τα 254 ποιήματα που βρέθηκαν σε μοναστήρι και χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα μ.Χ., για να μελοποιηθούν στην συνέχεια από τον θρυλικό Καρλ Ορφ. Γραμμένο στη λατινική γλώσσα από τους Γκολιάρδους καλόγερους του Μεσαίωνα, το ''O Fortuna'' είναι ένα κείμενο αφιερωμένο στην θεά Τύχη και την δίκαιη ή άδικη συμπεριφορά της απέναντι στους θνητούς. Ή και εναλλακτικά μία από τις μεγαλύτερες στιγμές στις μελοποιήσεις της δεκαετίας του ’30.

Είναι η απόδειξη της «επανάστασης» του Μπετόβεν στον ίδιο του τον εαυτό.. Μέχρι τότε, οι συμφωνίες του ήταν μικρότερες σε χρόνο και όχι τόσο έντονες. Η 5η είναι αυτή που έσπασε το καλούπι και που έθεσε τις βάσεις για το ξεκίνημα της Ρομαντικής περιόδου. Το πάθος του είναι όλο εκεί. Όπως και στην κανονική ζωή, ξεσπάει σε σημεία που ποτέ δεν το περιμένεις. Και σε τραβάει μαζί του.