Χωρίς τον Bram Stoker τα θρίλερ δεν θα μας είχαν γοητεύσει ποτέ

Από τον Κώστα Χρήστου

Αυτή η εβδομάδα συνδέει δύο μοναδικές στιγμές για τον κινηματογράφο. Την περασμένη Κυριακή ήταν η επέτειος της πρώτης προβολής του Nosferatu, του «δρακουλικού» αριστουργήματος του Friedrich Murnau. Η σημερινή Κυριακή, ήταν η μέρα που ο σκηνοθέτης απεβίωσε σε ηλικία μόλις 42 ετών. Και ήταν μία πολύ καλή ευκαιρία για να ασχοληθούμε με τον ήρωα που αποτέλεσε αφορμή για την δημιουργία του Nosferatu, αλλά και για ένα ακόμη πλήθος χαρακτήρων στην παγκόσμια λογοτεχνία και τον κινηματογράφο: τον κόμη Δράκουλα.

Αυτό το long read είναι για τον Άρχοντα του Σκότους του Bram Stoker, όταν ακόμη και ο ίδιος δεν μπορούσε να φανταστεί πως η gothic νουβέλα του θα επηρέαζε την ανθρώπινη κουλτούρα μέχρι σήμερα. Όμως όπως όλες οι ωραίες ιστορίες, έτσι και οι τρομαχτικές ξεκινούν από κάπου. Ακόμη και αν έρχονται από τα έγκατα της Κόλασης.

Οι ιστορίες του Stoker έκαναν την εμφάνισή τους στο κοινό την ίδια εποχή που ο ίδιος έγραφε κριτικές για θεατρικά έργα. Εκτός από φαντασία, είχε πίσω του μία σπουδαία φοίτηση στο Trinity College του Λονδίνου καθώς ήταν και πρόεδρος της Πανεπιστημιακής Λέσχης Φιλοσοφίας, μέλη της οποίας υπήρξαν και οι Oscar Wilde, Samuel Beckett και John Butler Yeats. Υπήρξε προσωπικός φίλος του Sir Arthur Conan Doyle και μάνατζερ του ηθοποιού Henry Irving που μεσουρανούσε στη Βικτωριανή εποχή. Οι σκοτεινοί ρόλοι του δεύτερου και το μυστήριο γύρω από τις ιστορίες του πρώτου, τον έκαναν να αντιληφθεί πως θα έπρεπε να υπάρχουν εκεί έξω ιστορίες για φαινόμενα που ο κόσμος θα αδυνατούσε να εξηγήσει.

Ο Bram Stoker ήταν αυτός ο άνθρωπος που ήξερε να βλέπει πέρα από τις σκιές. Για εκείνον, ένας ουρανός με ομίχλη, ένα σκοτεινό σοκάκι ή το κλάμα ενός νεογέννητου μωρού, ήταν αφορμή για την γέννηση του Κακού στον κόσμο μας. Μία πόρτα που άνοιγε για την άλλη διάσταση και έφερνε μαζί της όλο τον εξωκοσμικό τρόμο και πόνο που η επιστήμη και η κοινωνία της εποχής αδυνατούσαν να επεξηγήσουν, στρέφοντας τις ελπίδες τους προς τον Θεό και την εκκλησία. Και πράγματι, το κοινό στις ιστορίες του Stoker, δεν ήταν μόνο το εκάστοτε Τέρας αυτό καθαυτό. Ο μεγαλύτερος φόβος ήταν αυτή η αποκάλυψη πως υπάρχει ένας άλλος κόσμος πέρα από εκείνον που γνώριζες και ήταν ικανός να σου δημιουργήσει πανικό και να σε κάνει να κοιτάς πίσω σου κάθε φορά που βάδιζες μόνος στο δρόμο. Και όλο αυτό μέσα από horror διηγήματα όπως το Lady of the Shroud ή το Lair of the White Worm. Δεν φανταζόταν όμως το κληροδότημα που θα άφηνε πίσω του το Dracula.

Παρότι ο κόσμος συγχέει συχνά τον Dracula με τον πρίγκιπα της Μολδοβλαχίας Vlad Tepes που συνήθιζε να παλουκώνει τους εχθρούς του, δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα ακριβή στοιχεία ότι δανείστηκε τον συγκεκριμένο χαρακτήρα για τις ιστορίες του. Ο Stoker είχε μελετήσει μύθους και θρύλους της Τρανσυλβανίας και δανείστηκε μόνο το όνομα της οικογένειας του Vlad του 2ου που ήταν Dracula. Η αφορμή ωστόσο για την ιστορία του σύμφωνα με την ιστορικό Carol Margaret Davidson και το βιβλίο της «Bram Stoker's Dracula: Sucking Through the Century», ήταν ένας εφιάλτης του Stoker που ονειρεύτηκε πως ένας βασιλιάς σηκώθηκε από τον τάφο του διψώντας για αίμα.

Παρότι το βιβλίο δεν γνώρισε δημοσιότητα στη Βικτωριανή εποχή, η αλήθεια είναι πως ξεκίνησε να γίνεται best seller μετά την ταινία του Friedrich Murnau. O σκηνοθέτης που το 1922 «γέννησε» τον Nosferatu, είχε δηλώσει στις συνεντεύξεις του για την αξία των κειμένων του Stoker στο κομμάτι των θρίλερ. Το βιβλίο έγινε ανάρπαστο και ξεκίνησαν ακόμα περισσότερες ταινίες που είχαν ως κεντρικό ήρωα τον αιμοδιψή κόμη από την Τρανσυλβανία, που φοβάται το φως του ήλιου και τους σταυρούς, μπορεί να νικηθεί μόνο με όπλα από ασήμι και ταξιδεύει στα όνειρα μας ψάχνοντας για το επόμενο θήραμα του. Όμως το πως ο κινηματογράφος έκανε την δουλειά του, είναι μία ξεχωριστή ιστορία.

«Όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος δεν θα κάνω κάτι άλλο πέρα από ταινίες». Αυτή ήταν η δήλωση του F.W. Murnau λίγο πριν το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρότι πολλές από τις πεθαμενατζίδικες ταινίες που γύρισε έχουν χαθεί, είχε πάντα στο μυαλό του μία ταινία για τον κόμη Δράκουλα του Bram Stoker. Το πρόβλημα ήταν τα δικαιώματα που έπρεπε να πληρώσει η εταιρεία στη χήρα του Stoker, Florence, και η οποία κινήθηκε νομικά παρότι ο σκηνοθέτης άλλαξε τον τίτλο και τα ονόματα των χαρακτήρων.

Όμως αν έμεινε κάτι στο κοινό από την σκοτεινή ταινία, πριν τους Bela Lugosi και Christopher Lee που υποδύθηκαν τον Δράκουλα (σ.σ.: το 1931 και το 1958 αντίστοιχα), ήταν η αποκρουστική φιγούρα του Nosferatu. Για τον Murnau, ο ήρωας του ήταν απλά ο δράκουλας με άλλο όνομα. Για όλο τον υπόλοιπο κόσμο, ήταν μία τεράστια στιγμή για τον ασπρόμαυρο κινηματογράφο και με έναν ήρωα που επηρεάστηκε από τον δράκουλα, διαγράφοντας την δική του πορεία στο πάνθεον του τρόμου και των τεράτων. Όμως το βουβό φιλμ παραμένει cult μέχρι σήμερα, έχοντας επηρεάσει πλήθος ταινιών, διηγημάτων ή ακόμη και video games. Είναι μία τεράστια στιγμή για τον κινηματογράφο και τα θρίλερ. Μία στιγμή που το Κακό εμφανίζεται για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο για να παρουσιάσει όλον εκείνον τον κρυμμένο τρόμο που μας κάνει να κουκουλωνόμαστε τα βράδια.

Υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στις ταινίες που βασίζονται στην ιστορία του Stoker και σε εκείνες που έχουν επηρεαστεί από αυτή. Ο ιταλικός κινηματογράφος της δεκαετίας του ‘40 και του ’50 με κύριο εκπρόσωπο της τον Christopher Lee, βασίστηκε εξ’ ολοκλήρου στον Δράκουλα για την μεγαλύτερη παραγωγή των ταινιών του. Και όχι μόνο ο ιταλικός. Από το ''Corridors of Blood'' μέχρι το ''Uncle was a Vampire'', υπήρχε πάντα κάτι από την ιστορία του Bram Stoker. Ακόμη και στον ‘‘Frankenstein’’, υπήρχαν ταινίες που εμφάνιζαν τον Κόμη Δράκουλα ως δημιουργό του, γιατί δεν ήθελαν να λείπει το στοιχείο του αθάνατου βαμπίρ από την ταινία.

Συγκεκριμένα ο Lee έπαιξε τον Δράκουλα σε τουλάχιστον 8 ταινίες, μετατρέποντας τον ήρωα του Stoker σε διαχρονικό φαινόμενο. Μπορεί οι Bela Lugosi και Max Schrek (Nosferatu) να ήρθαν πριν, αλλά χωρίς τον Lee ο Δράκουλας θα είχε μείνει σήμερα ξεχασμένος στα ράφια. O θρύλος βρήκε πρόσωπο στον Lee σε σημείο που ο σκηνοθέτης John Carpenter είχε σχολιάσει «O Christopher Lee είναι στην ουσία ο άνθρωπος που χάρισε στον Δράκουλα την αθανασία του». Παραδόξως, παρότι έχουν υπάρξει άπειρες ταινίες με τον Κόμη Δράκουλα, η εμφάνιση του Gary Oldman στον ομώνυμο ρόλο θεωρείται μέχρι και σήμερα από τις καλύτερες. Παρότι η ταινία είναι από τις σχετικά πρόσφατες (1992).

Ο Stoker ξεκίνησε τις ιστορίες του Δράκουλα, αλλά όχι τις ιστορίες για τα βαμπίρ. O συγγραφέας John Polidori θεωρείται ότι εξέδωσε την πρώτη ολοκληρωμένη ιστορία για βαμπίρ ονόματι ‘‘The Vampyre’’, με κεντρικό ήρωα τον Λόρδο Ruthven έναν βρυκόλακα που ταξιδεύει μέχρι την Ελλάδα. Όλα αυτά το 1819, με τον Λόρδο Βύρωνα (ναι, τον «δικό» μας) να γράφει τρία χρόνια νωρίτερα για νεκροζωντανούς που βγαίνουν από τους τάφους ζητώντας αίμα για να ζήσουν μέσα από τις αναμνήσεις των ζωντανών – φανερά επηρεασμένος από την ελληνική μυθολογία.

Ο Δράκουλας του Stoker εισήγαγε μία νέα εποχή που, ευτυχώς ή δυστυχώς, τα διηγήματα του 20ου αιώνα υπάκουαν σε κάποιους άγραφους νόμους. Δεν μπορούσες δηλαδή να δημιουργήσεις μία ιστορία με βρυκόλακες αν αυτοί δεν έπιναν αίμα ή δεν γινόντουσαν στάχτη στο σκοτάδι. Και δεν μπορείς να πεις πως τα πράγματα πήγαν και τόσο άσχημα, μιας και βιβλία όπως το ‘‘Salem’s Lot’’ του Stephen King ή το ‘‘Interview with a Vampire’’ από την συλλογή ‘‘Vampire Chronicles’’ της Anne Rice έβαλαν και πάλι τον Δράκουλα στο προσκήνιο της ποπ κουλτούρας. Μαζί με άλλα γραπτά που επηρεάστηκαν από το gothic thriller όπως το Historian της Elisabeth Kostova ή το ''Descendant'' του νονού των νεότερων θρίλερ, Graham Masterton, έχουν αποδώσει ηθελημένα φόρο τιμής στο αρχικό διήγημα του Bram Stoker που κάποια στιγμή έπεσε στα χέρια τους και τους γοήτευσε με τον ίδιο σκοτεινό τρόπο που το έκανε και σε εμάς.

Δεν ήμασταν εκεί όταν ο κόσμος έβλεπε στο DOS παιχνίδια όπως το ''Dracula in London'' ή το ''Veil of Darkness'', αλλά φανταζόμαστε ότι οι gamers της εποχής που τύγχαναν να είναι και φανς των θρίλερ, ένιωθαν δικαιωμένοι. Η παρουσία του Δράκουλα σαν οντότητα δημιούργησε μία ολόκληρη νέα κατηγορία video games που έδωσαν εικόνα, ήχο και υπόθεση στον σκοτεινό κόσμο του δράκουλα. Εκτός αυτού υπάρχουν εκεί έξω τίτλοι που για το gaming έκαναν τόσο καλή αίσθηση, όσο ένα καλό βιβλίο. Απλά με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο. Όπως για παράδειγμα τα Castlevania ή το ίδιο το Dracula που ήταν βασισμένο στο διήγημα και κυκλοφόρησε για το Super Nintendo. Ένα εξίσου ολοκληρωμένο game ήταν και το ''Vampire: The Masquerade Bloodlines'' που πήγε τον μύθο ένα βήμα παραπέρα, παρουσιάζοντας διαφορετικές φυλές βρυκολάκων με διαφορετική ιστορία, κοινωνική θέση αλλά και δυνάμεις. Το δε ''Vampyr'' που είναι προγραμματισμένο να κυκλοφορήσει φέτος, αναμένεται να δώσει όλη την ατμόσφαιρα της Βικτωριανής εποχής, μέσα από ένα βαμπίρ που θα έκανε και τον ίδιο τον Stoker περήφανο.

Πολύ πιθανόν, αν ζούσαμε στο 1800 και διαβάζαμε την ιστορία του Stoker, να την αντιμετωπίζαμε με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε σήμερα τα b-movies θρίλερ. Να σκεφτόμαστε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πείσει μία ιστορία με έναν αιωνόβιο νεκροζωντανό που διψάει για αίμα. Ή ακόμη και αν βρει το κοινό του, να μην επιβιώσει μέχρι τον 21ο αιώνα και να επηρεάσει μία σειρά από καταστάσεις και ανθρώπους που θα την κρατήσουν ζωντανή στη φαντασία. Εκεί ωστόσο φαίνεται και η επιτυχία. Όχι μόνο στον αντίκτυπο, αλλά στον τρόπο που επηρέασε όλους αυτούς τους ανθρώπους, που άλλαξε την ζωή τους και τους καθοδήγησε να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο διατηρώντας ζωντανή την μνήμη της ιστορίας του Stoker.

Προσωπικά, δεν μπορώ παρά να μην αναγνωρίσω έναν λογοτεχνικό ήρωα που πήρε σάρκα και οστά στο σύγχρονο σινεμά και που χάρισε στο κοινό εκείνη την πρώτη ανατριχίλα που μέχρι τότε δεν πίστεψε ότι μπορεί να νιώσει. Μέσα από σκοτεινά φόντα και άγριες σκηνές, ανοιχτά φέρετρα και κοφτερά δόντια με δίψα για αίμα. Και βλέμματα. Όπως εκείνο του Bela Lugosi όταν αντίκρισε για πρώτη φορά εκείνο του Renfield. Κάπως έτσι, γράφτηκε ολόκληρη ιστορία που θα συνεχίσει να υπάρχει και πολύ μετά από όλους εμάς.