Μικρός Ήρωας: Το λαϊκό ανάγνωσμα που αγάπησαν οι πατεράδες μας

Συνέντευξη: Κώστας Χρήστου
Φωτογραφίες: Λευτέρης Παρτσάλης

Το Vero Peso είναι ίσως η δεύτερη ιστορική στοά στη Γλυφάδα μετά από εκείνη του Αριάν. Είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις αρχές της δεκαετίας του ‘90, καθότι ξεχώριζε για την πληθώρα των μαγαζιών με τις εντυπωσιακές βιτρίνες και τους διάφανους ανελκυστήρες που σε έκαναν να νιώθεις ότι ανέβαινες σε κάποια ρόδα του λούνα παρκ. Πολλά μαγαζιά πέρασαν από εκεί κατά καιρούς, κάποια ιστορικά και κάποια άλλα όχι, αλλά είναι ίσως το τελευταίο μέρος που θα περίμενες να συναντήσεις τις εκδόσεις του Μικρού Ήρωα. 

Σε ένα όμορφο και μικρό γραφείο στον πρώτο όροφο, ο Λεωκράτης Ανεμοδουράς κρατάει στα χέρια του μία επιχείρηση με τεράστια ιστορία και ακόμη μεγαλύτερη πολιτιστική κληρονομιά. Τις περιπέτειες του Γιώργου Θαλάσση, του Μικρού Ήρωα, το κόμικ με το οποίο μεγάλωσαν οι μπαμπάδες μας. Και όχι μόνο.

Όταν ήμουν μικρός η αλήθεια είναι ότι κοιτούσα να αποφεύγω τα παλιά τεύχη του Μικρού Ήρωα που είχε ο πατέρας μου στο σπίτι. Είχαν περισσότερο κείμενο και λιγότερη εικόνα. Δεν υπήρχε αυτή η εντυπωσιακή πενταχρωμία που έβρισκε κανείς σε ένα «Μίκυ Μάους» και τα γραμμάρια στο φύλλο ήταν αισθητά διαφορετικά στην υφή. Όμως η κληρονομιά του Μικρού Ήρωα είναι κάτι το οποίο πρέπει να μεγαλώσεις για να αντιληφθείς. Το ίδιο και ο Λεωκράτης. «Σε καταλαβαίνω απόλυτα. Στη δική μου περίπτωση, θεωρούσα τον Μικρό Ήρωα κάτι δεδομένο, κάτι που το είχα πάντα και πέρασαν χρόνια για να καταλάβω και εγώ τι έχουμε στα χέρια μας. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που αποφάσισα να ασχοληθώ με όλο αυτό τα τελευταία 7-8 χρόνια».

Ο παππούς του Λεωκράτη, Στέλιος Ανεμοδουράς, δεν είχε φανταστεί ποτέ ότι θα έβγαζε το πρώτο πετυχημένο ελληνικό κόμικ. Είχε περάσει από το διάσημο περιοδικό Μάσκα και ήταν διάφοροι φίλοι του από τη Σίφνο που τον παρότρυναν να κάτσει να γράψει σενάριο για το Παιδί-Φάντασμα, Γιώργο Θαλάσση, που μαζί με τον κολλητό του τον Σπίθα και την Κατερίνα, τα έβαζε με τους Ναζί στην Ελλάδα της Κατοχής. Ο Μικρός Ήρωας είναι ένα ανάγνωσμα που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1953 και που κατάφερε να βγάλει 798 τεύχη. Η σειρά των κόμιξ του Θάνου Αστρίτη, το ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσε ο Στέλιος Ανεμοδουράς, θα σταματούσε τον Ιούνιο του 1968 όταν η Χούντα θα αποφάσιζε πως πρέπει να λογοκριθεί μαζί με άλλα «αντικαθεστωτικά έντυπα». 

Πολύ πιθανόν σε όλα αυτά να μην έφταιγαν μόνο οι ίδιες οι ιστορίες του Γιώργου Θαλάσση. Βλέπεις ο Μικρός Ήρωας, ήταν ένας 14χρονος πιτσιρικάς που αντιμετώπιζε στα μάτια των κατακτητή χωρίς να τον φοβάται. Ένα ιδανικό που σίγουρα οι συνταγματάρχες θα φοβόντουσαν μην τυχόν και ριζώσει στα μυαλά των νέων της εποχής. «Ο Ανεμοδουρας άλλωστε (σ.σ.: αναφέρεται στον παππού του) αναφερόταν στα δικά του προσωπικά βιώματα μέσα από τις ιστορίες». Ο Μικρός Ήρωας από την πρώτη στιγμή που κυκλοφόρησε, δεν πέρασε απαρατήρητος από τους πιτσιρικάδες της εποχής. Τους πατεράδες μας. 

«Το τιράζ του Μικρού Ήρωα ήταν 8.000 με 12.000 αντίτυπα. Θα σου πω και ένα περιστατικό. Όταν ήταν να κυκλοφορήσει το πρώτο τεύχος το 1953, υπήρξαν πολλοί που έδειξαν διστακτικοί με την κίνηση που πήγαινε να κάνει. Βλέπεις το κόμικ είχε πολλά πολιτικά στοιχεία και βρισκόμασταν σε μία κατάσταση στην Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο. Του είπαν πως το χρονικό πλαίσιο δεν θα του προσέφερε επιτυχία στο εγχείρημα του και αντιθέτως ότι θα τον πολεμούσαν κιόλας για αυτή του την επιλογή. Εκείνος ακριβώς επειδή γνώριζε πως οι γενιές αυτές είχαν βιώματα και πρώτο ρόλο σε όλες αυτές τις ιστορίες από την Κατοχή, θα το αγκάλιαζαν». Ο Στέλιος Ανεμοδουράς άλλωστε, ήταν ένα από αυτά τα μεγάλα παιδιά. Βασανίστηκε στην Ασφάλεια του Μανιαδάκη, ενώ την εποχή της Κατοχής βοήθησε τις δυνάμεις της Αντίστασης σε δολιοφθορές κατά του ναζιστικού στόλου στο Αιγαίο.

 «Όταν ο παππούς ήταν στη Σίφνο, υπήρχε ένα Νεοζηλανδός αξιωματικός που έδινε σήματα γι’ αυτές τις κινήσεις του στόλου μέσα από μία σπηλιά που κρυβόταν. Κάποια στιγμή οι Σύμμαχοι του ζήτησαν πληροφορίες για την πορεία που θα ακολουθούσε μία φρεγάτα του ναζιστικού στόλου. Επειδή ο παππούς μου ήταν γλωσσομαθής, έπιασε την κουβέντα με τους κατακτητές, έκανε τσιγάρο μαζί τους και τους πλαισίωσε φιλικά, καταφέρνοντας να αποσπάσει την πληροφορία χωρίς υποψίες. Την επόμενη μέρα είδε λάμψεις στον ορίζοντα και το επόμενο που θα έβλεπε, θα ήταν πτώματα Γερμανών στρατιωτών που τα ξέβραζε η θάλασσα». Ο Στέλιος Ανεμοδουράς ένιωσε άσχημα που οι πληροφορίες του κόστισαν τις ζωές ανθρώπων, αλλά ίσως δεν είχε ακόμη κατανοήσει πως αυτή η πληροφορία του, όχι μόνο αποδυνάμωσε τον εχθρό αλλά έσωσε ζωές και άλλων ανθρώπων – και ίσως και αμάχων από ότι μας έχει διδάξει η ιστορία για τις πρακτικές των Ναζί. 

Το πρώτο τεύχος του Μικρού Ήρωα πούλησε 10.000 αντίτυπα. Η διανομή της εποχής είχε ως εξής. Το περιοδικό κυκλοφορούσε αρχικά στην Αθήνα με όλο του το τιράζ. Ότι έμενε στα περίπτερα και σε άλλα κέντρα πώλησης, οι διανομείς στη συνέχεια τα έστελναν στην επαρχία. Προσωπικά θεωρώ πως αυτό έκανε τον Μικρό Ήρωα ακόμη πιο διάσημο. Ο πατέρας μου μου έλεγε ιστορίες για το πως αντάλλαζαν τεύχη μεταξύ τους. Ήταν μία διαφορετική νοοτροπία όπου ο μέσος πιτσιρικάς δεν κοιτούσε να φτιάξει απαραίτητα συλλογή, αλλά να συνδράμει στο να μπορέσει να διαβάσει ο εκάστοτε φίλος ή γνωστός, ότι έπεφτε στα χέρια του από τις περιπέτειες. Αυτός, είναι ένας ακόμη ρομαντισμός που έφεραν οι εκδόσεις του αείμνηστου Στέλιου Ανεμοδουρά. «Γι’ αυτό τον λόγο ακριβώς, η αναγνωσιμότητα ήταν και πολύ μεγαλύτερη. Ένα τεύχος πήγαινε από χέρι σε χέρι, όχι μόνο στον ιδιοκτήτη. Ίσως να είχε και 100.000 αναγνωσιμότητα».

Ο Λεωκράτης έχει ένα ράφι στο γραφείο του με τις πρώτες εκδόσεις του Μικρού Ήρωα. Ανοίγω μία από αυτές τόσο προσεχτικά σαν να κρατάω πορσελάνη από την Κίνα. Πόσο ελληνικό είναι αυτό το κόμικ σε χαρακτήρα; Ένας νέος άνθρωπος που τα βάζει με την δυνατότερη πολεμική μηχανή της εποχής. Δεν έχει κλείσει τα 18, αλλά ζει την κάθε του περιπέτεια σαν να είναι η τελευταία, οραματιζόμενος μία ελεύθερη Ελλάδα. Αυτό το όνειρο του Γιώργου Θαλάσση, οι πατέραδες μας πρέπει να το κράτησαν ζωντανό από τα Ιουλιανά μέχρι την χούντα. Με την ωριμότητα ενός 36χρονου που ξαναβλέπει το κόμικ, μπορείς να πεις υπεύθυνα πως είναι ένα όμορφο, ανάλαφρο αλλά και συνάμα σοβαρό κόμικ με πολιτικό χαρακτήρα. Είναι μία δουλειά που έγινε τόσο πίσω στο χρόνο, αλλά ταυτόχρονα παραμένει επίκαιρη. Οι εκδόσεις Ανεμοδουρά ωστόσο δεν έβγαζαν τα προς το ζην μόνο από τον Μικρό Ήρωα. Είχαν σταυρολεξικά περιοδικά αλλά και εφηβικά, όπως το Αφισόραμα και η Σούπερ Κατερίνα. Ναι. Για όσους τα πρόλαβαν, αυτά τα περιοδικά ξεκίνησαν από τις εκδόσεις Ανεμοδουρα. Όμως πως ο Γιώργος Θαλάσσης έγινε κόμικ και πως προέκυψαν οι υπόλοιποι ήρωες;

Στη δεκαετία του 60 που είχε ξεκινήσει να έρχεται το ΚΟΜΙΞ. Το 1968 έκανε μια προσπάθεια να ξεφύγει από αυτό που λέμε λαϊκό ανάγνωσμα και να κάνει τον Γιώργο Θαλάσση ξεκάθαρο ήρωα του νέου ρεύματος κόμιξ που ερχόταν. Όμως το 1969 οι εκδόσεις Ανεμοδουρά κάνουν ένα άλλο μεγάλο βήμα στη δική μας νοσταλγία. Ένα βήμα που σημάδεψε και την δική μας παιδική ηλικία. Την εμφάνισή τους στα ελληνικά τυπογραφεία υπό τις εκδόσεις Ανεμοδουρά, κάνουν την εμφάνισή τους ο Μπλεκ, ο Λοχαγός Μαρκ, ο Όμπραξ, ο Μίστερ Νο, ο Ζαγκόρ και ένα πλήθος ακόμη ηρωών που σημάδεψαν μία άλλη γενιά που ξέφευγε από το παραδοσιακό «μικυμάου». Ο Λεωκράτης αναφέρει με περηφάνια ότι στις εκδόσεις του ανήκει από το 2017 και ο Κόρτο Μαλτέζε που ήταν προηγουμένως στην ιδιοκτησία της ΜΑΜΟΥΘCOMIX. «Το έκανα απλούστατα γιατί είμαι φαν.Επαγγελματικά δραστηριοποιούμαι στο χώρο των εκδόσεων τα τελευταία επτά με οκτώ χρόνια. Η δεύτερη γενιά πριν από μένα ήταν ο θείος μου με τη γυναίκα του, ο οποίος από την δεκαετία του ‘80 μέχρι και το 2000 και με την παρουσία και του Στέλιου Ανεμοδουρά, βρισκόντουσαν στο τιμόνι της εταιρείας».

«Όταν αποφάσισα να ασχοληθώ έκανα την πιο λογική σκέψη που πρέπει να κάνει κάποιος σε αυτή τη δουλειά. Τι μου άρεσε να διαβάζω; Μου άρεσε πάρα πολύ το Μίστερ Νο, αλλά το ύφος της Περιπέτειας με τις ιστορίες του Λοχαγού Μαρκ και των υπολοίπων. Ήταν μία σειρά από κόμιξ που έβγαλε μία ιταλική εταιρεία ονόματι Μπονέλι και που διατηρούσε αυτό το ύφος και την ροή σε όλους τους ήρωες της. Προφανώς άρεσαν και στον κόσμο πολύ και γι’ αυτό είναι ακόμη εδώ. Μου αρέσει πολύ να διαβάζω ό,τι ελληνικό graphic novel πέφτει στα χέρια μου».

Ο Λεωκράτης όταν ξεκίνησε την δική του «γενιά» στα περιοδικά, αποφάσισε να μην αφήσει τον Μικρό Ήρωα του παππού του στην άκρη. Ο Μικρός Ήρωας ήταν πλέον κόμιξ. Κυκλοφόρησε στην αρχή με την εφημερίδα Πρώτο Θέμα, συνέχισε την προσπάθεια με τον Μπλεκ και τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους – βγήκε και με την Εφημερίδα των Συντακτών.. Ο Λευτέρης Παρτσάλης κάνει ένα διάλειμμα από τις φωτογραφίες που βγάζει και ρίχνει μία ματιά στο κόμιξ που μας βγάζει ο Λεωκράτης. Είναι ένα graphic novel για τον Μάρκο Βαμβακάρη με τίτλο «Τετράς η Ξακουστή του Πειραιώς» και δεν είναι άλλο από ένας ύμνος προς το ρεμπέτικο από τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη και τον γελοιογράφο Δημήτρη Κερασίδη. Ήξερα πως υπήρχε το κόμικ, ήξερα τον Γιώργο και την δουλειά του, αλλά δεν είχα ιδέα πως την έκδοση την είχε αναλάβει ο Λεωκράτης Ανεμοδουράς. Και είναι καταπληκτικό. Αυτό που ωστόσο δεν είναι καταπληκτικό, είναι ο κόμικ πυρήνας στην Ελλάδα. «Για μένα, ενώ έχουμε πολλή παραγωγή, οι σκληροπυρηνικοί κομικόφιλοι στην Ελλάδα δεν ξεπερνούν τους 10.000. Έχουμε πάρα πολλούς καλούς σκιτσογράφους, αλλά η γνώμη μου είναι πως υστερούμε λίγο στο σενάριο». 

Όμως ο Λεωκράτης είναι πάντα ανοιχτός σε ιδέες για ελληνικά κόμιξ. 

«Το πρόβλημα είναι πως οι Millennials δεν καταλαβαίνουν την έννοια του κόμιξ. Και είναι και λογικό όταν έχουν μεγαλώσει με ένα tablet στα χέρια, που όλα βρίσκονται ένα κλικ μακριά. Υπάρχει ένα 10-15% που από παρότρυνση πατεράδων ή παππούδων ίσως και να διαβάζουν. Όμως κατά κύριο λόγο, το κόμικ αναφέρεται στη γενιά μας και άνω, δηλαδή σε ηλικίες από 35 μέχρι 55. Αυτοί που μεγάλωσαν, τους γούσταραν, το άφησαν κάποια στιγμή στα φοιτητικά χρόνια και τώρα που βρίσκονται με οικογένεια ή και σε μία πιο ήπια φάση της ζωής τους, θέλουν να αρχίσουν να το εξερευνούν από την αρχή». Πέρυσι ο Λεωκράτης και οι εκδόσεις Μικρός Ήρως έκαναν 50 εκδόσεις. Ο Μπλεκ είναι διμηνιαίος, ο Ζαγκόρ και το Μίστερ Νο κυκλοφορούν σε πολυτελείς εκδόσεις κάθε τρίμηνο, βγάζεο graphic novel Ελλήνων δημιουργών και γενικότερα ψάχνει πάντα καλές περιπτώσεις μεταφρασμένων κόμιξ και ιδέες από ανθρώπους που οραματίζονται ένα ευοίωνο μέλλον για το σκίτσο και την καλή ιστορία.

Για τον Λεωκράτη Ανεμοδουρά ωστόσο και το μέλλον του κόμιξ στην Ελλάδα, τα πράγματα είναι συγκεκριμένα και μιλούν οι αριθμοί γι’ αυτά. Η εξαγωγή ιστοριών Ελλήνων δημιουργών στο εξωτερικό, στο τζίρο των εκδοτών αντιστοιχούν στο 0,1%. Αυτός ο αριθμός έρχεται κατευθείαν από τον ΟΣΔΕΛ. Τα αντίστοιχα νούμερα στη Γαλλία, είναι 20%. «Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι την στιγμή που υπάρχουν πράγματι εξωστρεφείς αγορές, εμείς είμαστε μέσα στο βάλτο μας και προσπαθούμε με 10.000 ανθρώπους που λατρεύουν το κόμιξ να βγάλουμε δουλειές προς τα έξω. Δεν γίνεται. Δεν βγαίνουν οι αριθμοί. Αν δεν γίνουμε εξωστρεφείς δεν θα πάμε πουθενά. Επειδή όμως έχουμε πραγματικά πολύ καλούς καλλιτέχνες, αν γίνουν επαγγελματικές δουλειές υψηλού επιπέδου, τότε σίγουρα υπάρχει μέλλον».

Φεύγουμε με δύο τσάντες γεμάτες κόμιξ. Graphic novels για τον John Lennon, την τετράδα του Ερίκ Καστέλ που την είχα μικρός και την ξαναβρήκα ως ανέλπιστο δώρο και μία συλλεκτική έκδοση για τις ιστορίες του Μικρού Ήρωα, την πορεία της οικογένειας Ανεμοδουρά και την άφιξη των ηρώων της από το πρώτο τυπογραφικό μέχρι σήμερα. Αυτή η τσάντα, είναι ένα κουτί της Πανδώρας που έχει μέσα την Ελπίδα. Ότι μπορούμε να κάνουμε ωραίες δουλειές, ότι υπάρχουν οι άνθρωποι, υπάρχει η διάθεση και το μόνο που χρειάζεται είναι να δούμε την όλη διαδικασία έξω από το προκαθορισμένο πλαίσιο. Να πάμε τα πράγματα παραπέρα.

Ο Γιώργος Θαλάσσης, είναι η απόδειξη πως όταν το βίωμα γίνεται μεράκι, η επιτυχία είναι βέβαιη. Και διαχρονική.