Έχουν χυθεί τόνοι μελάνι για τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όμως όσα και να γραφτούν, όσες ταινίες κι αν γίνουν τελικά, δε θα μπορέσουν ποτέ να ξεπλύνουν τη φρίκη που γνώρισε η ανθρωπότητα εκείνα τα καταραμένα χρόνια. Θα είναι πάντα κάτι πολύ βαθύ, για να θυμηθούμε και τον ποιητή Καββαδία, που τη λερώνει. Αυτό που μας έχει μείνει τελικά είναι μια προειδοποίηση γραμμένη με κεφαλαία γράμματα. Κάτι που έχει καταφέρει να περιγράψει με συγκλονιστικό τρόπο αρκετές φορές το παγκόσμιο σινεμά.
Σαν σήμερα, λοιπόν, στις 8η Μαΐου κάθε χρόνο, όλος ο κόσμος γιορτάζει την επέτειο της ολοκληρωτικής παράδοσης της Ναζιστικής Γερμανίας και της λήξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945. Μια καλή ευκαιρία με άλλα λόγια για να παρακολουθήσει κανείς, μέσα από κινηματογραφικά αριστουργήματα, κάποιες περισσότερο κρυφές πτυχές του Πόλεμου –κι όχι κάποια blockbuster με happy end και εντυπωσιακά εφέ.
Η λίστα που ακολουθεί είναι καθαρά υποκειμενική με κριτήριο το σοκ που μου προκάλεσαν ως θεατή την πρώτη φορά που τις παρακολούθησα.
5) Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι (1957)
Πρόκειται για την πλέον θρυλική ταινία σχετικά με την περίοδο και μία τεράστια εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία που τιμήθηκε με επτά βραβεία Όσκαρ. Μάλιστα για πολλούς από εμάς, ίσως ήταν η πρώτη «πολεμική» ταινία που είδαμε. Δεν είμαστε στην απόβαση στη Νορμανδία εδώ, ούτε στην πολιορκία του Στάλινγκραντ αλλά στην Ασία, δίπλα στον Ειρηνικό Ωκεανό, εκεί που καμιά φορά ξεχνάμε ότι διεξαγόταν μια εξίσου σκληρή μάχη –όχι με τους Ναζί Γερμανούς, αλλά με του Ναζί Γιαπωνέζους, εκείνους που υπήρξαν αντίστοιχα απάνθρωποι, ιδιαίτερα απέναντι στους αιχμαλώτους. Ο Άλεκ Γκίνες, σε έναν από τους ρόλους της ζωής του, είναι ένας τίμιος Συνταγματάρχης. Και κρατούμενους των απόγονων των Σαμουράι. Μαζί με τους φαντάρους του θα προσπαθήσει να παίξει σημαντικό ρόλο με έναν διαφορετικό τρόπο στη μάχη των Συμμάχων. Διότι, τελικά, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μπορούσες –αν ήθελες και το πίστευες- να βάλεις το λιθαράκι σου ακόμα και από την πιο απελπιστική θέση.
4) Cross of Iron (1977)
Σε αντίθεση με πολλά block buster της εποχής που βάσισαν την επιτυχία τους σε μια ασπρόμαυρη θέαση της ζωής και του πολέμου, το φιλμ του φοβερού και τρομερού Σαμ Πέκινπα παρουσιάζει τα πράγματα γκρίζα –όπως πραγματικά είναι δηλαδή. Ο σκηνοθέτης που άλλαξε το στυλ των γουέστερν, τα καταφέρνει εξίσου καλά και στο «πολεμικό» είδος. Η ιστορία εξελίσσεται στον Ανατολικό Μέτωπο, εκεί που μία μέρα μαχών κόστιζε σε ζωές όσο ένας μήνα στο Δυτικό Μέτωπο. Ο πρωταγωνιστής Τζέιμς Κόμπουρν υποδύεται έναν χαμηλόβαθμο Γερμανό στρατιωτικό που φαίνεται να κάνει απλά τη δουλειά του. Προσπαθεί να βρει μια χαραμάδα ανθρωπιάς στη φρίκη του πολέμου καθώς παλεύει, πέρα από τις σφαίρες, και με ανώτερους που βάζουν πάνω από όλα την καριέρα τους κι όχι τους στρατιώτες τους. Δε δείχνει σε καμία περίπτωση να δέχεται τις διδαχές των Ναζί, εκτελεί όμως τις διαταγές όπως εκείνος νομίζει, όσο κι αν του μαυρίζουν τη ψυχή –κι εμείς οι θεατές αναρωτιόμαστε αν πρέπει να τον μισούμε ή να τον συμπονούμε για αυτό.
3) The Hill (1965)
Το ασπρόμαυρο αυτό φιλμ είναι η πρώτη καλλιτεχνική επιτυχία του Σον Κόνερι –του πρώτου και αυθεντικού James Bond για να μη ξεχνιόμαστε. Δεν είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει κινηματογραφικά σχετικά με τον Β΄ Παγκόσμιο, αφού δεν υπάρχουν επικές μάχες και εντυπωσιακές σκηνές εδώ. Μονάχα η φρίκη του πολέμου στο πιο στενό της πλαίσιο, σε μία στρατιωτική φυλακή. Ο Κόνερι είναι ένας Βρετανός λοκατζής που τιμωρείται γιατί έβαλε τον προσωπικό του κώδικα ηθικής πάνω από τις εντολές των ανωτέρων του. Και για τιμωρία του λιώνουν το κορμί κάπου στην ερημιά της Βορείου Αφρικής. Βάζοντας αυτόν κι άλλους «άτακτους» φαντάρους να υπομένουν τα μαρτύρια του Σίσυφου, ξανά και ξανά, σε ένα ατέλειωτο μαρτύριο μέσα στον ήλιο και την αποπνικτική ζέστη. Διότι η απόλυτη εξουσία πάνω στον συνάνθρωπο γεννάει εύκολα τέρατα: όπως ο σαδισμός και η τρομερή χαιρεκακία των δεσμοφυλάκων, στη σκιά των μαχών των Συμμάχων ενάντια στον Στρατηγό Ρόμελ.
2) Das Boot (1981)
Η συγκεκριμένη ταινία χρήζει ειδικής μνείας, πέρα από το ότι είναι αριστουργηματική, και για έναν επιπλέον λόγο, διότι είναι Γερμανική. Θα μου πείτε πως είναι δυνατόν να είναι αντικειμενική; Κι όμως τα καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό αν και παρουσιάζει το πλήρωμα του υποβρυχίου που παρακολουθούμε υπερβολικά «δημοκρατικό», αν αναλογιστεί κανείς την εποχή. Δεν εστιάζει όμως εκεί, δε θέλει να παρουσιάσει «τους καλούς Γερμανούς και τους κακούς Συμμάχους», σε καμία περίπτωση. Αντίθετα δίνει βάρος στο πως ο άνθρωπος μπορεί να ανταπεξέλθει στις μεγαλύτερες κακουχίες, στα μεγαλύτερα διλήμματα, στη φρίκη του πολέμου τελικά. Πρόκειται για μία σπουδή στις ανθρώπινες αντοχές, χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα. Εκεί που διεξάγονταν οι πιο κλειστοφοβικές ιστορίες του Πολέμου: μέσα στην αποπνικτική ατμόσφαιρα ενός σκάφους που κρύβεται από τα ραντάρ και παλεύει με τις βόμβες βυθού ενώ άνθρωποι γνωρίζουν τη φιλία και την αλληλεγγύη ξανά καθώς κινδυνεύουν κάθε στιγμή να βουλιάξουν σε έναν υγρό και αφιλόξενο τάφο.
1) Come and See (1985)
Την εν λόγω ρωσική ταινία ίσως να μην την έχετε δει πολλοί, όποιος όμως είχε την τύχη να την παρακολουθήσει –και την ατυχία με μία περισσότερο μεταφορική έννοια- δύσκολα μπορεί να την ξεχάσει. Μπορεί το αριστούργημα του Έλεμ Κλιμόφ στην αρχή να φαντάζει ονειρικό και κάπως παραπάνω καλλιτεχνικό από το γούστο του μέσου θεατή, αυτό όμως διαρκεί μέχρι να σκάσει η πρώτη βόμβα στο δάσος. Και να πάρει ο ουρανός φωτιά. Μετά: απόγνωση, φρίκη, σκοτάδι, θανατικό, μαζικές εκτελέσεις αμάχων και Γερμανοί φαντάροι που γελάνε επιδεικτικά μέχρι να τους εκδικηθεί η ίδια η ιστορία. Διότι ο κινηματογραφιστής είχε ζήσει από πρώτο χέρι τις θηριωδίες των Ναζί στην πατρίδα του, τη Λευκορωσία. Και φρόντισε να αφήσει ένα «κτήμα ες αεί», σκηνοθετώντας την ίσως συγκλονιστικότερη ταινία όλων των εποχών για το τι πάει να πει Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος –αφού εκεί που τελειώνει ο άνθρωπος αρχίζει η φρίκη του φασισμού τελικά, κάτι που καλό είναι να μην το ξεχνάμε ποτέ.
